«Το χειρότερο σε μια κρίση είναι να την αφήσεις να πάει χαμένη», είπε ο προσωπάρχης του Ομπάμα, που κάτι ξέρει από ανάληψη διακυβέρνησης σε δύσκολους καιρούς. Ευλόγως σε μια οικονομική κρίση, οι περισσότεροι προσδοκούν να περάσει για να επιστρέψουν το ταχύτερο στις κανονικές συνθήκες. Ομως, ο μεγάλος κίνδυνος σε αυτή την κρίση είναι ακριβώς η επιστροφή στην κανονικότητα, στη business as usual, στην προηγούμενη παγιωμένη κατάσταση.
Λίγο απέχει η ελληνική οικονομία από τη χρεοκοπία. Είναι δικό μας διαχρονικό δημιούργημα η ελληνική κρίση, προϊόν της εγχώριας πολιτικής οικονομίας κι όχι του διεθνούς συστήματος, που επιδεινώθηκε απλώς από τη διεθνή συγκυρία. Με τη χειρότερη δυναμική δημόσιου χρέους στην Ε.Ε., απειλητικότερη κι από το έλλειμμα του 12,7%. Με ένα συνταξιοδοτικό σύστημα που το κόστος του το 2009 αγγίζει ήδη το 13,5% του ΑΕΠ, ποσοστό που προβλεπόταν για το 2020! Το τέρας του δημόσιου δανεισμού μας γύρισε δυο δεκαετίες πίσω και καταπίνει τις μελλοντικές δεκαετίες.
Απέναντι στην κρίση, πολιτικό σύστημα και ΜΜΕ βρίσκονται στην κατάσταση εκείνη της πολυπράγμονος αταραξίας που συνδέεται με τα ώριμα στάδια του προχωρημένου κυνισμού. Ανίκανοι να συναισθανθούν την πίεση του επείγοντος, παραδομένοι στις συνήθειες του παρελθόντος.
Παραδείγματα; Μέρες προϋπολογισμού και ο υπουργός Οικονομικών εμφανίζεται σε κεντρικό τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων για να απαντήσει στις ερωτήσεις των δημοσιογράφων. Μήπως του ζητούν να εξηγήσει τη δημοσιονομική κατάσταση και τι θα σήμαινε μια κρίση δανεισμού της χώρας για τον επιχειρηματία, τον εργαζόμενο, τον συνταξιούχο; Μήπως ερωτάται ποια διαρκέστερα μέτρα σκοπεύει να λάβει και τι θα κάνει για τη γραφειοκρατία και τη σπατάλη του Δημοσίου; Τίποτε απ’ όλα αυτά. Η πρώτη ερώτηση του ζητάει να σχολιάσει υποτιθέμενες ενδοκυβερνητικές διαφωνίες, θέμα στο οποίο επανέρχεται επίμονα και η δεύτερη και η τρίτη και η τέταρτη και η πέμπτη ερώτηση. Η έκτη ερώτηση ζητάει να μάθει αν η κυβέρνηση γνώριζε ή όχι την πραγματική κατάσταση της οικονομίας πριν από τις εκλογές. Αυτά είναι τα ερωτήματα που η τηλεόραση προέταξε ως τα σημαντικότερα για τον προϋπολογισμό μιας οικονομίας που βρίσκεται στο χείλος της κατάρρευσης. Παραπολιτική μέχρι τέλους! Business as usual.
Την ίδια ώρα, κορυφαία στελέχη της απελθούσας κυβέρνησης διαγκωνίζονται σε αντιπολιτευτικές κορώνες εναντίον μιας νέας κυβέρνησης, που όλοι ξέρουμε τι δημοσιονομική κατάσταση παρέλαβε, και που είναι βέβαιο ότι σύντομα θα προσφέρει άφθονους λόγους σοβαρότερης κριτικής. Την ίδια ώρα, τα συνδικάτα του ΚΚΕ εμποδίζουν τον κοινωνικό διάλογο για το ασφαλιστικό, το οποίο, ως έχει, εγγυάται με βεβαιότητα την αυριανή πτώχευση της χώρας. Και ο εκπρόσωπος του ΣΥΡΙΖΑ στην αρμόδια επιτροπή της Βουλής, αντιμέτωπος με τον διοικητή της Τραπέζης της Ελλάδας που περιγράφει την κατάσταση δανεισμού της χώρας, τον καταγγέλλει για «δημοσιονομική τρομοκρατία»!
Το πρόβλημα του πολιτικού, μιντιακού και συνδικαλιστικού μας συστήματος είναι ότι αδυνατεί όχι να τρομοκρατηθεί αλλά έστω κατά το ελάχιστον να θορυβηθεί από την τρομακτική κατάσταση της οικονομίας. Βέβαια, θα αντιτάξουν οι γνώστες του Κέινς, οι οικονομίες βγαίνουν από την ύφεση αρκεί όλοι να διατηρήσουν τις οικονομικές τους συνήθειες, να συναλλάσσονται, να επενδύουν, να καταναλώνουν. Οχι όμως ακριβώς τις ίδιες συνήθειες σε κρίσεις σαν την δική μας, όταν η επίπλαστη έως τώρα ευημερία μας στηρίχθηκε στην παραοικονομία, τη φοροδιαφυγή και τον δανεισμό.
Αλλοι πάλι πολιτικοί και οικονομικοί σχολιαστές προσπαθούν να μας πείσουν ότι η λύση βρίσκεται στη μείωση των φόρων για να τονωθεί η ζήτηση. «Κοιτάξτε τι έκανε η Μέρκελ», λένε. Αποσιωπούν ότι η Μέρκελ αντιμετωπίζει δημόσιο έλλειμμα 3% (και όχι 12%), ηγείται χώρας με συνταγματική ρήτρα απαγόρευσης του δημόσιου ελλείμματος, και κυβερνά μια οικονομία που η βασική ανισορροπία της είναι ότι συνεχίζει να εξάγει περισσότερα από όσα εισάγει! (Αντίθετα με το δικό μας εξωτερικό έλλειμμα, το μεγαλύτερο στην Ευρωζώνη…)
Πώς αντιδρούν από την πλευρά τους τα ισχυρότερα και ευπορότερα στρώματα, σε μια κρίση που πλήττει το σύνολο της κοινωνίας, αλλά πλήττει σκληρότερα τις φτωχές και ευπαθείς ομάδες; Φοβάμαι, με τη μυωπικότητα και τον νεοπλουτισμό που χαρακτήρισαν την τελευταία δεκαετία. Με λίγες φωτεινές εξαιρέσεις, τα ηγετικά στρώματα δεν δείχνουν να αντιλαμβάνονται το μερίδιο ευθύνης που τους αναλογεί στην προσπάθεια να βγει η χώρα από τη δεινή οικονομική κατάσταση. Δεν έχουν συναίσθηση της κοινωνικής έκρηξης που επαπειλείται αν η επιχειρούμενη ήπια σταθεροποίηση αποτύχει, και η αδυναμία δανεισμού της χώρας οδηγήσει σε μια σκληρή προσαρμογή με όρους ΔΝΤ και όχι Ε.Ε. Οπου μισθοί, συντάξεις και παροχές δεν θα παγώσουν απλώς αλλά θα περικοπούν δραστικά, γονατίζοντας την κοινωνική πλειονότητα. Τότε η επιβάρυνση των ευπορότερων θα είναι επαχθέστερη από την όποια έκτακτη εισφορά καλούνται τώρα να καταβάλουν. Και τότε η κανονικότητα θα είναι αντικείμενο νοσταλγίας, γιατί η επιστροφή σε αυτήν θα είναι αδύνατη.
* Ο κ. Γ. Παγουλάτος είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών.