Την πιο βαθιά εντύπωση από τα βιβλία που διάβασα τελευταία, μου την προκάλεσαν τα πολυσυζητημένα «Collectanea» -αλλιώς «Σύμμεικτα»- του Ζήσιμου Λορεντζάτου, με την υποδειγματική φιλολογική επιμέλεια του Σταύρου Ζουμπουλάκη, στις εκδόσεις Δόμος. Πρόκειται για το πολιτικό, λογοτεχνικό, φιλοσοφικό και θεολογικό ημερολόγιο που κρατούσε ο γνωστός δοκιμιογράφος, από την επαύριο του θανάτου του πατέρα του το 1941, έως τον δικό του θάνατο το 2004. Στο βάθος, οι 1.210 εγγραφές, σε περίπου 800 σελίδες μεγάλου σχήματος, είναι αφιερωμένες όχι στη θεωρία για τη θεωρία, αλλά στον μάλλον ισόβιο (από τα 26 ώς τα 89 του) αγώνα του συγγραφέα του «Χαμένου κέντρου», για την ανίχνευση και οριοθέτηση του δρόμου που οδηγεί στον «άριστο βίο» των αρχαίων.
Αν και το αποπειράθηκε, ο Λορεντζάτος δεν κατόρθωσε να γίνει ποιητής ανάλογου διαμετρήματος με τον στοχαστή που υπήρξε (εξ ου και κάποια πικρόχολα σχόλιά του για τους Σεφέρη και Ελύτη). Ο φλογερός αντιακαδημαϊσμός και ο φανατικός αντιδιανοουμενισμός του, όμως, αποτελούν εγγύηση για την αυθεντικότητα των ημερολογιακών του σημειώσεων. Οι ιδέες που διατυπώνονται στα «Collectanea» -από τον αντικομμουνισμό του συγγραφέα, τη λατρεία του προς το πολιτικό κέντρο και την αστική δημοκρατία, ώς την πίστη του στην Ορθοδοξία, στην προτεραιότητα της γλώσσας και στην πρωτοκαθεδρία της ζωής- είναι πραγματικές απολήξεις και εκφράσεις του ανθρώπου, και όχι δανεικές σκέψεις από συνήθως αλλοδαπούς φωστήρες.
Ξαφνικά συνειδητοποίησα ότι το ημερολόγιο του Λορεντζάτου με είχε απορροφήσει και για καθαρά ωφελιμιστικούς λόγους. Μία τόσο ακριβής πνευματική και ψυχική ακτινογραφία ενός μέλους της γενιάς του πατέρα μου, ήταν ιδανική μαγιά για έναν μυθιστορηματικό ήρωα αντίστοιχης ταξικής καταγωγής με τον Λορεντζάτο. Αρχισα να φαντάζομαι έναν άεργο μεγαλοαστό, ο οποίος, όπως ακριβώς και ο στοχαστής των «Collectanea», αφορίζει τον μαρξισμό και την άποψη ότι η ταξική πάλη καθορίζει σχεδόν τα πάντα. Και πιστεύει ότι εάν δεν αλλάξει ο κάθε άνθρωπος χωριστά προς το καλύτερο, δεν θα αλλάξει και η κοινωνία ως σύνολο. Αυτό δεν με είχε ταρακουνήσει προπάντων στα γραφόμενα του Λορεντζάτου;
Ο συγγραφέας του «Χαμένου κέντρου» διαφωνεί σαφώς και με τους δύο διανοητές που σφράγισαν τον 20ό αιώνα. Οχι μόνο με τον Μαρξ (για όλα φταίει η ταξική πάλη), αλλά και με τον Φρόιντ (για όλα φταίει η λίμπιντο). Ωστόσο, μάλλον συμφωνεί με τον τελευταίο ότι πρωτίστως «όλα είναι μέσα στο κεφάλι μας». Στον αντίποδα της κοινωνιολογικής προσέγγισης βρίσκονται τόσο οι γνήσιοι θρησκευόμενοι κάθε δόγματος σαν τον Λορεντζάτο ή οι απλοί οπαδοί του New Age, όσο και οι ψυχαναλυτές. Αρα μπορούσα να βάλω τον ήρωά μου να βασανίζεται από αμφιβολίες. Μπολιάζοντας έτσι τις πεποιθήσεις του Λορεντζάτου με τις δικές μου επιφυλάξεις.
Μήπως η ταξική πάλη ευθύνεται για το μισό της ευτυχίας ή της δυστυχίας μας, ενώ για το άλλο μισό οι ευθύνες βαρύνουν τους καλούς ή κακούς λογαριασμούς που έχει ο καθένας μας με τον εαυτό του; Μήπως Μαρξ και Φρόιντ αντιμετώπισαν το μισό ως όλον, αποκλείοντας ο ένας τον άλλον, μολονότι και τα δύο μισά καταλαμβάνουν χώρους απολύτως ζωτικούς μέσα μας;