Παρά τις καταδικαστικές δηλώσεις της πολιτικής ηγεσίας για την επίθεση και καταστροφή στην ιστορική Συναγωγή των Χανίων, έχω την αίσθηση ότι η ελληνική κοινωνία δεν συγκινήθηκε ιδιαίτερα. Πλην μερίδας Ελλήνων πολιτών που έχουν συναίσθηση της ιστορικής πολυπλοκότητας και της διαδρομής που διαμόρφωσαν το ελληνικό κράτος, η πλειονότητα πιστεύω ότι δεν αξιολόγησε την επίθεση αυτή ως μια αποτρόπαιη πράξη βίας με επικίνδυνες ρίζες.
Αν και η Συναγωγή των Χανίων είναι από τις λίγες που διεσώθησαν και αναστηλώθηκαν, σε αντίθεση με άλλες που καταστράφηκαν στα πρόσφατα χρόνια, λειτουργεί με συμβολικό και τελετουργικό, κυρίως, χαρακτήρα, αφού η κοινότητα των Χανίων έχει σχεδόν πλήρως αφανιστεί. Το ζήτημα, όμως, παραμένει. Και δεν είναι νέο. Στην Ελλάδα, παρά τη μεγάλη πρόοδο που σημειώθηκε μετά το 1990 με πλήθος μελετών για τον ελληνικό εβραϊσμό, με τη διάδοση της σεφαραδίτικης μουσικής, με τη συνείδηση για τις ζωηρές κοινότητες, της βόρειας, κυρίως, Ελλάδας, υπάρχει ακόμη έλλειμμα ενημέρωσης και ενδιαφέροντος.
Λίγοι μπορεί να γνωρίζουν τη διαφορά μεταξύ Ρωμανιωτών και Σεφαρδιτών, αλλά οι περισσότεροι πλέον Ελληνες έχουν ακούσει, αν μη τι άλλο, ότι οι εβραϊκές κοινότητες είναι ριζωμένες στην Ελλάδα από την αρχαιότητα και ότι η άφιξη των Εβραίων της Ιβηρίας στα τέλη του 15ου αιώνα στην οθωμανική αυτοκρατορία ενδυνάμωσε την οικονομία και τις κοινωνίες της Βαλκανικής. Οταν ήμουν μαθητής, δεν δεχόμασταν τέτοια πληροφόρηση στα ελληνικά σχολεία.
Δεν γνωρίζαμε, τότε, ότι η Θεσσαλονίκη ήταν εβραϊκή μητρόπολη ούτε γνωρίζαμε ότι σε όλα τα αστικά κέντρα της Ελλάδας, από τη Ρόδο και τα Χανιά ως το Διδυμότειχο και τα Γιάννενα, υπήρχαν συναγωγές και Ελληνες Εβραίοι, αστοί και λαϊκοί. Δεν γνωρίζαμε ότι υπήρχαν Ελληνες Εβραίοι πατριώτες, καλλιτέχνες και επιχειρηματίες. Αυτά τα μάθαμε αργότερα. Αλλά για να είμαστε δίκαιοι, αυτή ήταν λίγο πολύ η κατάσταση διεθνώς. Στις δεκαετίες του 1960 και 1970 υπήρχε ακόμη η ζώσα μνήμη, η επιθυμία από πολλούς το τραύμα να μην ανοιχτεί, η διάθεση να συνεχιστεί η ζωή με τα πένθη σκεπασμένα. Ολα άλλαξαν μετά το 1980 και ιδίως μετά το 1990. Οχι μόνο οι ερευνητές αλλά και το Χόλιγουντ όπως και τα μεγάλα στούντιο ήταν πλέον έτοιμα να μιλήσουν.
Ετσι και στην Ελλάδα, χάρη σε πλήθος θαυμάσιων μελετών και αναμνήσεων που κυκλοφόρησαν ως μαρτυρίες, καλλιεργήθηκε ως ένα σημείο μια κοινή συνείδηση. Σημειώθηκε πρόοδος, όχι πάντα γραμμική, αλλά πρόοδος σε κάθε περίπτωση. Τα εβραϊκά μουσεία σε Αθήνα και Θεσσαλονίκη γέμισαν επισκέπτες και η εβραϊκή κληρονομιά πέρασε σε μια κοινή αντίληψη ιστορικής διαδρομής.
Ο αντισημιτισμός, ο οποίος καλλιεργείται όχι μόνο από ακραίες ομάδες βίας αλλά και από -κατά τα άλλα- «προοδευτικά» στρώματα, αφορά όλους μας. Το μίσος εύκολα αλλάζει στόχο. Είμαστε όλοι πληγέντες στην καταστροφή των κειμηλίων στη Συναγωγή των Χανίων.