Μπορεί εμείς οι Ελληνες να μην αισθανόμαστε ιδιαιτέρως ευτυχείς αυτόν τον καιρό, αλλά η αλήθεια είναι ότι όσοι ενδιαφέρονται για το μέλλον της Ενωμένης Ευρώπης μάς χρωστούν ευγνωμοσύνη. Η μικρή Ελλάδα, με τις στατιστικές ατασθαλίες, τσαπατσουλιές και κουτοπονηριές της, αποτελεί το πεδίο εκδήλωσης για τη σοβαρότερη δοκιμασία που αντιμετωπίζει η Ευρώπη, μετά την προσπάθεια του Τόνι Μπλερ και των φίλων του να τη διαλύσουν στις αρχές του 2003 επειδή δεν συμφωνούσαν όλα τα μέλη της στην εισβολή στο Ιράκ. Η ελληνική κρίση αναδεικνύει τις ατέλειες και προχειρότητες που προκύπτουν από το γεγονός ότι η νομισματική ένωση προηγείται της πολιτικής. Το ερώτημα είναι αν η δική μας κρίση θα λειτουργήσει ως εμβόλιο που θα οδηγήσει στη θωράκιση της Ευρωπαϊκής Ενωσης ή αν είναι η πρώτη πράξη της κατάρρευσης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος.
Εκ πρώτης όψεως, η ελληνική περίπτωση θα όφειλε να λειτουργήσει ως ένα τσίμπημα, που προκαλεί μεν μικρό πυρετό αλλά οδηγεί στην παραγωγή αντισωμάτων. Η ελληνική οικονομία αντιστοιχεί σε λιγότερο από το 3% της οικονομίας της Ενωμένης Ευρώπης, η οποία (ενωμένη) είναι η μεγαλύτερη του κόσμου. Ο, τι και αν συμβεί -και ολόκληρη η Ελλάδα να βουλιάξει- η ευρωπαϊκή οικονομία δεν πρόκειται να κλονιστεί. Η σημαντικότερη παράμετρος, λοιπόν, δεν είναι το μέγεθος του ελληνικού προβλήματος αλλά το τι συμπεράσματα βγαίνουν από αυτό. Οι Ευρωπαίοι (και εδώ εννοούμε τους αξιωματούχους των Βρυξελλών και χωρών όπως η Γερμανία) φοβούνται ότι αν γίνει ανεκτή η συμπεριφορά της Ελλάδας, θα την ακολουθήσουν κι άλλες χώρες στον δρόμο της δημοσιονομικής ακολασίας, τινάζοντας στον αέρα τα θεμέλια της νομισματικής ένωσης. Οι διεθνείς επενδυτές, βλέποντας την αμηχανία της Ενωμένης Ευρώπης, την απροθυμία της να καλύψει τις ελληνικές αμαρτίες, αρμέγουν την ελληνική οικονομία μέσω των υψηλότερων επιτοκίων που η χώρα μας αναγκάζεται να πληρώσει για δάνεια. Το δίλημμα των Ευρωπαίων είναι: αν στηρίξουν την Ελλάδα, αποτρέπουν την άνοδο των επιτοκίων του ελληνικού χρέους, αλλά την ίδια ώρα ενθαρρύνουν τη δημοσιονομική χαλαρότητα· αν αφήσουν την Ελλάδα στην τύχη της, όλα τα κράτη-μέλη θα πάρουν το μήνυμα ότι τα ίδια είναι αποκλειστικά υπεύθυνα για την οικονομική τους τύχη, αλλά αυτό θα τινάξει στον αέρα την ιδέα της ενωμένης οικονομίας και θα προκαλέσει επιδρομή κερδοσκόπων σε κάθε χώρα που δείχνει αδυναμία.
Οταν τα πολιτικά και οικονομικά συμφέροντα δεν συμβαδίζουν, συγκρούονται. Αφού οι χώρες της Ε. Ε. δεν προχώρησαν στην πολιτική ένωση με την ίδια αφοσίωση που έδειξαν στην οικονομία, σήμερα η ενωμένη οικονομία απειλείται από την έλλειψη πολιτικής συνοχής. Η κάθε χώρα είναι υπεύθυνη για τη δική της οικονομία, για τις όποιες μεταρρυθμίσεις και αδράνειες, αλλά η επιτυχία ή αποτυχία της καθεμιάς επηρεάζει το σύνολο, οπότε η Ενωση είναι υποχρεωμένη να παρέμβει με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα. Η οικονομική κρίση φέρνει τους ηγέτες της Ευρώπης αντιμέτωπους με μια ουσιαστική επιλογή: θα αποδεχτούν την ανάγκη μεγαλύτερης πολιτικής συνοχής, για να μπορούν να επηρεάζουν τις οικονομικές εξελίξεις σε χώρες-μέλη, ή θα πάρουν την απόφαση να χαλαρώσουν τους δεσμούς, αποδεχόμενοι ότι η νομισματική ένωση ήταν πρόωρη και εσφαλμένη. Αυτό γεννά το ερώτημα: Ποιος μηχανισμός θα σχηματιστεί για να διαχειριστεί τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν η Ελλάδα, η Ισπανία, η Πορτογαλία και άλλοι;
Τους ελέγχους και τις «τιμωρίες» που προβλέπει η Συνθήκη του Μάαστριχτ τα γνωρίζουμε, αυτό που μένει είναι να δούμε τον βαθμό αλληλεγγύης που είναι διατεθειμένες να δείξουν οι χώρες-μέλη και τις παρεμβάσεις που μπορούν να δεχτούν. Τα αναγκαία μέτρα λιτότητας πάντα έχουν μεγάλο πολιτικό και κοινωνικό κόστος, όπως και κάθε παρέμβαση που μοιάζει με παραχώρηση εθνικής κυριαρχίας. Είναι κρίσιμο να βρεθεί η χρυσή τομή ανάμεσα στη στήριξη που προσφέρει η Ε. Ε. και στην ανάληψη της ευθύνης για ανόρθωση εκ μέρους της πολιτικής και συνδικαλιστικής ηγεσίας των δοκιμαζόμενων χωρών. Γι’ αυτό η Ελλάδα λειτούργησε σαν καναρίνι στο ορυχείο – η «λιποθυμία» της μικρής οικονομίας μας ανέδειξε την ύπαρξη ενός μεγάλου, αόρατου κινδύνου (του χρέους, σε συνδυασμό με την εκτίναξη των επιτοκίων) που αντιμετωπίζουν και ισχυρότερες οικονομίες. Τώρα μένει να δούμε πώς θα συνεφέρουμε το καναρίνι και ποια μέτρα θα σώσουν όσες άλλες χώρες κινδυνεύουν και, μαζί τους, την πολιτική και οικονομική ένωση και την κοινωνική γαλήνη.