Ανεξάρτητα από τις απεγνωσμένες εκκλήσεις του κ. Τρισέ για διάσωση του ευρώ, η αποσύνθεση του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος δεν είναι παρά θέμα χρόνου. Δεν πρέπει να νιώθουμε άνετα με την πρόσφατη ανακοίνωση για διάσωση της Ελλάδας, καθώς η τραγωδία που προκλήθηκε από την κρίση βρίσκεται μόλις στα πρώτα της στάδια και σηματοδοτεί τον θάνατο όχι μόνο ενός νομίσματος, αλλά και του ενιαίου ευρωπαϊκού οράματος.
Οι ίδιοι αυτοί παράγοντες που κατέστησαν αναγκαία τη διάσωση της Ελλάδας -διάσωση βραχυπρόθεσμη, καθώς το ελληνικό χρέος είναι ήδη μη βιώσιμο εφόσον δεν τύχει επαναδιαπραγμάτευσης- θα οδηγήσει μάλλον σε ανάλογες πρωτοβουλίες διάσωσης για την Πορτογαλία, την Ιρλανδία ή την Ιταλία, προκαλώντας εκ νέου την οργή των Γερμανών, των Γάλλων και άλλων «υγιών» Ευρωπαίων φορολογούμενων. Παρά το δυσβάστακτο κόστος τους, τέτοια προγράμματα διάσωσης δεν μπορούν να προσφέρουν ουσιαστική βοήθεια σε υπερχρεωμένα κράτη.
Το κύριο πρόβλημα εντοπίζεται στη φιλοδοξία των Γαλλο-Γερμανών ιδρυτών της Ε. Ε., που οραματίσθηκαν μία αμιγώς πολιτική ένωση. Πολιτική και οικονομία δεν μπορούν, όμως, να παραμείνουν χώρια, ενώ η υιοθέτηση του ευρώ σήμανε ότι το ευρωπαϊκό μόρφωμα μεταβλήθηκε γρήγορα σε πολλά υποσχόμενο οικονομικό θεσμό. Ειρωνεία αποτελεί, όμως, το γεγονός ότι η έλλειψη ουσιαστικής πολιτικής ένωσης -που θα επέτρεπε ενιαία νομισματική πολιτική- είναι αυτό ακριβώς που θα οδηγήσει στην αποτυχία της προσπάθειας. Ανίκανες να προχωρήσουν σε νομισματική υποτίμηση, χώρες όπως η Ελλάδα δεν έχουν καμία άλλη επιλογή από το να ζητήσουν βοήθεια, επισπεύδοντας έτσι την έκρηξη οργής των Γερμανών και Γάλλων φορολογούμενων που καλούνται να χρηματοδοτήσουν τη διάσωση.
Ηλθε λοιπόν η ώρα να σκεφτούμε για τη «μετα-ευρώ» Ευρώπη. Σε τι θα μοιάζει ο κόσμος αυτός; Πρέπει να καταλάβουμε ότι τα κράτη δεν μπορούν να εγκαταλείψουν την Ευρωζώνη το ένα μετά το άλλο, χωρίς να αντιμετωπίσουν τον κίνδυνο του πανικού των καταθετών και την κατακόρυφη άνοδο του πληθωρισμού. Για τον λόγο αυτό η Ελλάδα δεν μπορεί να επιστρέψει άμεσα στη δραχμή. Η κατάργηση του ευρώ πρέπει να είναι σταδιακή και συντονισμένη, για να μοιάσει όσο το δυνατόν με συναινετικό διαζύγιο.
Οπως και στα περισσότερα διαζύγια, και αυτό θα αφήσει τους εμπλεκόμενους φτωχότερους, ανοίγοντας τον δρόμο σε αυξημένες χρεώσεις συναλλαγών, υψηλότερους δασμούς και περιορισμό της κίνησης κεφαλαίων και εργατικού δυναμικού. Τα ευρωπαϊκά σύνορα θα πάψουν να είναι πορώδη, ενώ το τελικό αποτέλεσμα θα είναι ένα περισσότερο αναποτελεσματικό σύστημα από αυτό που ενέπνευσε την υιοθέτηση του ευρώ.
Αν και η λογική της διάλυσης αποτελεί μονόδρομο και παρότι η εγκατάλειψη του ευρώ θα έχει ορισμένες θετικές επιπτώσεις για πλούσιες και φτωχές χώρες, η πρωτοβουλία αυτή θα καταφέρει ισχυρό πλήγμα στις λιγότερο ανεπτυγμένες οικονομίες της ηπείρου. Οι μισθολογικές ανισότητες μεταξύ ευρωπαϊκών χωρών θα ενισχυθούν, καθώς οι φτωχότερες χώρες θα χάσουν οριστικά τις ευρωπαϊκές επιδοτήσεις.
Το πλήγμα από το τέλος του ευρώ δεν αφορά, όμως, μόνο την υπερηφάνεια των Ευρωπαίων, αλλά και την ίδια την ιδέα της ενιαίας Ευρώπης. Η πρόκληση, την οποία οι Ευρωπαίοι πίστευαν ότι υψώνουν ενώπιον των ΗΠΑ, αποδεικνύεται κενή περιεχομένου. Η αποσύνθεση του ευρώ θα ενισχύσει το δολάριο στο διεθνές εμπόριο και τις επιχειρήσεις, αφήνοντας το Πεκίνο ως τον μόνο ουσιαστικό παγκόσμιο ανταγωνιστή της Ουάσιγκτον. Μία από τις πολλές ειρωνείες της υπόθεσης είναι και το γεγονός ότι τα χρέη της «μετα-ευρώ» Ευρώπης θα καταστήσουν φθηνότερη την εξυπηρέτηση του αμερικανικού χρέους.
Η υπερχρεωμένη Βρετανία, που ορθά απέφυγε την «ευρωμανία» παρά την πολιτική προσέγγισή της στην ηπειρωτική Ευρώπη, μπορεί και αυτή να ωφεληθεί χωρίς να υποστεί το δυσβάστακτο κόστος της προσαρμογής που θα πρέπει να πληρώσουν τα άλλα κράτη της Ε. Ε. Το τέλος του ευρώ μπορεί ακόμη και να οδηγήσει σε σύσφιγξη των σχέσεων Βρετανίας και Ευρώπης.
Δεδομένη πρέπει να θεωρείται -δυστυχώς- η καταρράκωση της όποιας πολιτικής ενότητας στην Ε. Ε. Παρότι πολλοί ελπίζουν σε συναινετικό διαζύγιο, τα ζευγάρια διασπαθίζουν συχνά τις περιουσίες και την ενέργειά τους σε ατέρμονες διενέξεις. Φανταστείτε λοιπόν πόσο δύσκολα θα είναι τα πράγματα για τα 16 κράτη της Ευρωζώνης. Η ανάδειξη νικητών και ηττημένων είναι αναπόφευκτη σε μία τέτοια συγκυρία, ενώ το μόνο σίγουρο είναι ότι πρέπει να περιμένουμε ακόμη περισσότερες διαδηλώσεις εργαζόμενων του δημόσιου τομέα στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες.
Θετικό πρέπει, όμως, να θεωρείται το γεγονός ότι οι 16 χώρες του ευρώ αποκλείεται να μπορέσουν να σχεδιάσουν και να επιβάλουν νέα νομίσματα. Το ευρώ θα παραμείνει με κάποιο τρόπο εν ισχύι, ίσως για τους ισχυρότερους από τους εταίρους της Ε. Ε, που μοιράζονται ανάλογες νομισματικές πολιτικές. Οι ασθενέστεροι παίκτες ίσως οδηγηθούν σε «ευρώ 2ης κατηγορίας», αν και αυτό δημιουργεί τα ίδια προβλήματα που οδήγησαν στην παρούσα κρίση του ενιαίου νομίσματος. Αν η Ελλάδα διαθέτει το ίδιο νόμισμα με πολλές άλλες χώρες, η απουσία κοινής νομισματικής πολιτικής, σε συνδυασμό με τα δεσμά του κοινού νομίσματος θα φέρουν την κατάσταση στα άκρα.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι οι ευρωπαϊκές χώρες θα επιζήσουν του τέλους του ευρώ, που δεν μπορεί να συγκριθεί με παλαιότερες κρίσεις στην ευρωπαϊκή ιστορία. Το τέλος του ενιαίου ευρωπαϊκού νομίσματος, όμως, θα αφήσει φτωχότερη την παγκόσμια οικονομία.
* Ο κ. Δημήτρης Παπαδημητρίου είναι καθηγητής Οικονομικών του Πανεπιστημίου Bard της Νέας Υόρκης και πρόεδρος του Οικονομικού Ινστιτούτου Levy του Bard College.