Η Ελλάδα και η Ιρλανδία, δύο μικρές χώρες στα αντίθετα άκρα της Ευρώπης, είναι και τα πρώτα μέλη της Ευρωζώνης που υποχρεώθηκαν να ζητήσουν τη βοήθεια των εταίρων τους και του ΔΝΤ ώστε να μη βουλιάξουν από τα χρέη. Σίγουρα δεν θα είναι και οι τελευταίες. Η σύγκριση των δύο χωρών ίσως μας επιτρέψει να βγάλουμε κάποια συμπεράσματα όσον αφορά τη ρίζα του γενικότερου προβλήματος – και ίσως μας επιτρέψει να σκεφτούμε τρόπους αντιμετώπισής του.
Η Ελλάδα και η Ιρλανδία έχουν και οι δύο προικισμένους λαούς τους οποίους η χώρα τους δεν μπορεί να συντηρήσεί επαρκώς, με αποτέλεσμα κατά καιρούς πολλοί νέοι να οδηγούνται στη μετανάστευση. Η ιστορία και η λογοτεχνία των δύο λαών παρουσιάζουν πλούσιο παρελθόν, προϊόν ενός αιωνίως φτωχού παρόντος, και περιγράφουν την ανθρώπινη περιπέτεια μέσα στις συμπληγάδες της οικονομικής δυσχέρειας και της πολιτικής σύγκρουσης (είτε με ξένους κατακτητές είτε σε εμφύλιες συρράξεις). Ως μέλη της Ευρωζώνης, και οι δύο χώρες έζησαν το όνειρο του γρήγορου και εύκολου πλουτισμού – οι Ελληνες με υπέρμετρο δανεισμό, οι Ιρλανδοί με υπερβολικές παροχές και τη δημιουργία τεράστιας φούσκας στην αγορά των ακινήτων. Τώρα και οι δύο παραπαίουν κάτω από αβάσταχτα χρέη, εξαρτώνται από τη στήριξη των πιστωτών τους και, σε αντάλλαγμα, παραχωρούν σημαντικό μέρος της εθνικής τους κυριαρχίας. Πήγαν από τη σκληρή αλλά οικεία πραγματικότητα στον δανεικό παράδεισο.
Η κοινή πτώση, όμως, δεν πρέπει να μας τυφλώνει όσον αφορά τις διαφορές ανάμεσα στις πορείες των δύο χωρών. Αν είναι να σηκωθούμε πάλι, πρέπει να γνωρίζουμε τι κάναμε σωστά και πού πήγαμε στραβά. Για χρόνια οι Ελληνες θαύμαζαν την Ιρλανδία που πετύχαινε αξιοθαύμαστες επιδόσεις στην οικονομία – ανεβαίνοντας από τις τελευταίες θέσεις στις πρώτες της Ε. Ε. Θα ήταν λάθος να αφήσουμε την αποτυχία να εξαφανίσει τα επιτεύγματά της, επειδή η άνοδος και η πτώση της Ιρλανδίας περιέχουν χρήσιμα μαθήματα, για το τι πρέπει να κρατήσουμε και τι να αποφύγουμε.
Στη δεκαετία του ’80 η Ιρλανδία βρέθηκε σε οικονομική κρίση από την οποία εξήλθε χάρη στις μεγάλες θυσίες του λαού της – και τη στήριξη από την Ε. Ε. Η άνοδος άρχισε στη δεκαετία του ’90, όταν με τη χαμηλότερη φορολογική κλίμακα στην Ε. Ε. (12,5 %) πέτυχε να προσελκύσει πρωτοφανή ποσά σε ξένες άμεσες επενδύσεις και να γίνει η έδρα πολλών πολυεθνικών επιχειρήσεων. Σημαντικότατος παράγοντας γι’ αυτήν την επιτυχία, επίσης, ήταν η σταθερότητα που προσέφερε η συναίνεση ανάμεσα στην κυβέρνηση, τους εργοδότες και τα συνδικάτα. Οι επενδυτές είχαν ένα περιβάλλον χωρίς εκπλήξεις και αστάθμητους παράγοντες – χωρίς αλλαγές στη φορολόγηση, χωρίς απεργίες.
Πού πήγε στραβά, λοιπόν, η Ιρλανδία; Μιλώντας στη Βουλή την περασμένη Τετάρτη, ο πρωθυπουργός Μπράιαν Κόουεν έδωσε τη δική του ερμηνεία. «Σαν κοινωνία, γίναμε υπερβολικά αισιόδοξοι χάρη στις πρόσφατες, φαινομενικά εντυπωσιακές οικονομικές επιτυχίες μας – και αστοχήσαμε άσχημα» είπε, παρουσιάζοντας έναν προϋπολογισμό με τις σκληρότερες περικοπές στην ιστορία της χώρας. «Οι πολίτες δεν άντεχαν να είναι εγκρατείς», προσέθεσε. «Πιστεύαμε ότι μπορούσαμε να αυξάνουμε τα έξοδά μας χωρίς να αυξάνουμε τους φόρους, σαν να μην έπρεπε να παίρνουμε σκληρές αποφάσεις».
Αυτό που έδωσε το τελικό χτύπημα στην Ιρλανδία ήταν η παράφρων πολιτική των τραπεζών της, οι οποίες, βασιζόμενες στον φθηνό δανεισμό που προσέφερε το κοινό ευρωπαϊκό νόμισμα, συμμετείχαν στη δημιουργία τεράστιας φούσκας στην αγορά των ακινήτων, με την κυβέρνηση να παραμένει αδιάφορη. Οταν (λόγω της διεθνούς χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008) άρχισε να πέφτει η αξία των ακινήτων, οι υπερχρεωμένες πλέον τράπεζες παρέσυραν τη χώρα στην καταστροφή – με το φετινό έλλειμμα να φτάνει στο 32% του ΑΕΠ. Αλλά και χωρίς τις τράπεζες, όπως σημείωσε ο πρωθυπουργός τους, οι Ιρλανδοί είχαν συνηθίσει να ξοδεύουν περισσότερα από όσα παρήγαν.
Οπως βλέπουμε, η ίδια έλλειψη ελέγχου σε επίπεδο κυβέρνησης και ευρωπαϊκών μηχανισμών επέτρεψε και στην Ελλάδα και στην Ιρλανδία να φθάσουν στο χείλος της καταστροφής. Και στις δύο περιπτώσεις, ο πειρασμός και η αλαζονεία οικονομικών και πολιτικών παραγόντων οδήγησαν στην πτώση.
Σαν να διαισθανόταν κάτι από αυτήν τη συγγένεια ο Τζέιμς Τζόις, όταν -πριν από σχεδόν 100 χρόνια- έδωσε στον πρωταγωνιστή του ημιαυτοβιογραφικού «Πορτρέτου του Καλλιτέχνη» το όνομα Στίβεν Δαίδαλος.