Μας χωρίζουν 190 χρόνια από το 1821, όσα μας χωρίζουν και από το 2201. Οταν οι πρόγονοί μας ξεκινούσαν τον Αγώνα εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, μπορούσε κανείς τους να φανταστεί ποια θα ήταν η Ελλάδα σήμερα; Εμείς, τολμούμε να φανταστούμε την Ελλάδα σε άλλα 190 χρόνια – και τι θα σκέφτονται οι Ελληνες τότε για την επέτειο της 25ης Μαρτίου που γιορτάσαμε χθες; Πώς θα είναι άραγε η Ελλάδα του 2201, όταν οι Ελληνες θα έχουν ζήσει περισσότερα χρόνια ελεύθεροι απ’ ότι κάτω από τον τουρκικό ζυγό; Τι θα έχουμε κάνει με την ελευθερία μας; Για να κάνουμε οποιαδήποτε εικασία για το μακρινό μέλλον, πρέπει να δούμε τι κοινό υπάρχει ανάμεσα στους Ελληνες του 1821 και του σήμερα. Οπως σημείωσε ο Θουκυδίδης, όσο η ανθρώπινη φύση δεν αλλάζει, η Ιστορία θα επαναλαμβάνεται. Υπάρχει κάποιος εθνικός χαρακτήρας που καθορίζει την τύχη μας σε αυτό το σταυροδρόμι στρατών και πολιτισμών;
Δεν θα εμπλακούμε στη διακοσίων χρόνων συζήτηση για τις φυλετικές ρίζες των νέων Ελλήνων. Θα σημειώσουμε μόνο τη γενναιότητα των απλών γεωργών και υπαλλήλων οι οποίοι πήραν μέρος στον Αγώνα για την ελευθερία· τους εμπόρους που έγιναν επαναστάτες· τις γυναίκες που έχασαν παιδιά, άνδρες, την ελευθερία και τις ζωές τους· τις εμφύλιες συρράξεις και τις πρόσκαιρες συμφωνίες με φίλους και εχθρούς· τους προμηθευτές και πλιατσικολόγους που πλούτισαν· τους τρελούς που δικαιώθηκαν μέσα στην τρέλα του πολέμου· τους αθώους που συνεθλίβησαν στα γρανάζια της Ιστορίας.
Ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, το 1838, συνόψισε την ιστορία των Ελλήνων με λίγες λέξεις – λέξεις που η δική του εποχή, όπως και η δική μας, γνώρισε καλά. «Οι παλαιοί Ελληνες, οι πρόγονοί μας, έπεσαν εις την διχόνοιαν και ετρώγονταν μεταξύ τους, και έτσι έλαβαν καιρό πρώτα οι Ρωμαίοι, έπειτα άλλοι βάρβαροι και τους υπόταξαν. Υστερα ήλθαν οι Μουσουλμάνοι…», είπε σε ομιλία στην Πνύκα, σύμφωνα με εφημερίδα της εποχής (Ο Αιών). Προέτρεψε τους νέους να εργαστούν για το κοινό καλό της νέας χώρας. «Η προκοπή σας και η μάθησί σας να μην γίνει σκεπάρνι μόνο διά το άτομό σας, αλλά να κοιτάζει το καλό της κοινότητος, και μέσα εις το καλό αυτό ευρίσκεται και το δικό σας», είπε. Τα ίδια προβλήματα που επισήμανε πληγώνουν τον κάθε Ελληνα σήμερα και υπονομεύουν το μέλλον της χώρας.
Ο Κολοκοτρώνης, ο Μακρυγιάννης, και οι άλλοι αγωνιστές θα αναγνώριζαν μια χώρα η οποία συνέχεια βρίσκεται στα πρόθυρα της χρεοκοπίας (αφού χρεοκόπησε το 1826, το 1843, το 1860 και το 1893), στην οποία οι θεσμοί είναι αδύναμοι και οι πολίτες εξαρτώνται από τις διαθέσεις των ισχυρών, στην οποία η εφαρμογή των νόμων είναι επιλεκτική και δεν αφορά τους ισχυρούς, στην οποία κυριαρχεί ο ατομικισμός και η αυθαιρεσία. Εδώ οι μεταρρυθμιστές είτε δολοφονούνται (όπως ο Καποδίστριας) είτε παραγκωνίζονται, το εκπαιδευτικό σύστημα έχει αφεθεί στην τύχη του, έχουμε συνεχή ανάγκη από δάνεια και από άλλες παρεμβάσεις των ξένων, ενώ πιστεύουμε ότι είμαστε μοναδικοί σε αρετές και μοναχικοί λόγω του φθόνου όλων των άλλων. Οι άνθρωποι του ’21 θα γνώριζαν, επίσης, την έννοια του σημερινού εθνικού κράτους, αφού ο Αγώνας ήταν μέρος του μεγάλου κύματος εθνικισμού που οδήγησε στη δημιουργία εθνικών κρατών.
Τα τελευταία 30 χρόνια, ως μέλος της Ευρωπαϊκής Ενωσης, η Ελλάδα έζησε το μεγαλύτερο διάστημα ειρήνης και ευημερίας που γνώρισε ποτέ. Σήμερα η Ε. Ε. προσπαθεί να βρει τον δρόμο της, να δει πώς θα εξασφαλίσει τη σταθερότητα και την ευημερία που μόνο μια υπερεθνική οντότητα με 500 εκατ. πολίτες μπορεί να προσφέρει. Στην Ελλάδα, όμως, τα προβλήματα της αδικίας, της ανομίας, της ασυδοσίας και του ατομικισμού συνεχίζουν να συνυπάρχουν μαζί με την ευστροφία, την ευελιξία και τη νοσταλγία που εκπροσωπούσε ο Οδυσσέας (και οι οποίες αρετές πάντα βοηθούσαν τους Ελληνες να ευδοκιμούν σε οποιοδήποτε περιβάλλον).
Το 1821, ο αγώνας του έθνους ήταν για το δικαίωμα να χειρίζεται μόνο του την τύχη του. Σήμερα κανένα έθνος δεν μπορεί να πορευτεί μόνο του. Το μέλλον μας εξαρτάται απ’ αυτό της Ε. Ε. Σε 190 χρόνια θα φανεί αν εμείς οι Ευρωπαίοι πετύχαμε να κρατήσουμε τη γλώσσα, τα έθιμα, την ταυτότητα, τα σύνορά μας, ή αν «οι Ελληνες» θα είναι μονάχα οι λαμπροί πρόγονοι μιας ιδιαίτερης φυλής ταξιδευτών στις θάλασσες του κόσμου – μιας φυλής με αναμφισβήτητες αρετές και δυσεξήγητες αδυναμίες, με το μυαλό στο μέλλον και την καρδιά στο παρελθόν. Οπως χθες, όπως σήμερα.