Ξεχειλίζει η οργή και η αγανάκτηση στους δρόμους και τις πλατείες της χώρας. Παίρνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις, μπορεί να γίνει ανεξέλεγκτη. Σίγουρα υπάρχουν πολλοί και βάσιμοι λόγοι, αν και συχνά αντιφατικοί, για την οργή και την αγανάκτηση του κόσμου. Το τέλος μιας εποχής δεν ζούμε, άλλωστε; Οι σταθερές γύρω μας γκρεμίζονται, συμπολίτες μας υποφέρουν.
Υπάρχουν πολλοί που οργίζονται γιατί αυτά που είχαν μέχρι σήμερα, τα περίφημα κεκτημένα, τίθενται τώρα υπό αμφισβήτηση. Λεφτά πια δεν υπάρχουν, τους λένε. Αλλά αυτοί πιστεύουν ότι κάποιος τους χρωστάει, γιατί έτσι έμαθαν. Δεν τους ενδιαφέρουν διόλου τα στοιχεία που τους δίνουν. Δεν τα πιστεύουν, άλλωστε. Αλλα τους έλεγαν τόσα χρόνια. Αυτοί ψήφιζαν πολιτικούς για να τους βρίσκουν τα λεφτά και τώρα απαιτούν να γίνεται ακριβώς το ίδιο. Πελάτες ενός πολιτικού συστήματος που λειτουργούσε με δανεικά υπήρξαν, όχι πολίτες. Και δυσκολεύονται ή απλώς δεν θέλουν να αλλάξουν.
Υπάρχουν και οι άλλοι που αγανακτούν με την ταπείνωση που υφίσταται η χώρα. Δανειστές που επιβάλλουν σκληρούς όρους, παρεμβαίνουν στα εσωτερικά μας συχνά με ύφος αλαζονικό και απαξιωτικό. Η αξιοπιστία της χώρας έπεσε και πάλι στο ναδίρ. Οσοι επικοινωνούν τακτικά με άτομα και θεσμούς εκτός συνόρων το γνωρίζουν πολύ καλά. Το νιώθουν στο πετσί τους και ειλικρινά πονάει πολύ. Είναι εύκολο όμως να σηκώνεις τα εθνικά λάβαρα, να αναζητείς συνωμοσίες ξένων κέντρων, να καταδικάζεις τις παρεμβάσεις και την κρίση γενικότερα, να αισθάνεσαι έτσι εθνικά υπερήφανος για λίγο παρέα με τους φίλους. Οι δημαγωγοί καιροφυλακτούν, υπάρχουν και αρκετοί διανοούμενοι και καλλιτέχνες πάντα έτοιμοι να προσφύγουν σε έναν φτηνό πατριωτισμό για να κερδίσουν το χειροκρότημα.
Η διαμαρτυρία είναι λυτρωτική, αλλά από μόνη της δεν λύνει κανένα πρόβλημα. Πολύ πιο δύσκολο και επώδυνο θα ήταν να ρωτήσεις γιατί χάσαμε την αξιοπιστία μας, να προσπαθήσεις να καταλάβεις πώς η Ελλάδα βρέθηκε στη θέση του επαίτη. Και τότε δικαίως θα αγανακτήσεις με αυτούς που μας έφεραν σε αυτήν την κατάντια. Θα αγανακτήσεις ίσως και με τον ίδιο τον εαυτό σου επειδή ανέχτηκες τη κακοδιαχείριση και τη διαφθορά που κράτησαν χρόνια. ΄Η μήπως συμμετείχες και εσύ; Παρακολουθούμε με απόγνωση σήμερα έναν πολιτικό κόσμο που σε μεγάλο ποσοστό ανταγωνίζεται σε ανικανότητα και ανευθυνότητα, ενώ η χώρα καταρρέει. Καταλαβαίνουμε ότι αυτοί που μας οδήγησαν στη χρεοκοπία δύσκολα θα μας βγάλουν από αυτή. Γνωρίζουμε επίσης ότι η χώρα χρειάζεται ριζική ανανέωση της πολιτικής ηγεσίας σε όλα τα επίπεδα, εντός ή και εκτός των παραδοσιακών κομμάτων. Αλλά η ανανέωση δεν μπορεί να γίνει στην πιο επικίνδυνη στροφή της μεγάλης ανηφόρας. Τώρα δεν έχουμε άλλη επιλογή. Πρέπει να στηρίξουμε ενεργά όσους δείχνουν να θέλουν και μπορούν. Να κάνουμε έκκληση για μια εθνική συμμαχία πέρα από παραταξιακά συμφέροντα και ιδιοτέλειες ώστε να αποφύγει η χώρα τα χειρότερα.
Μας κατηγορούν ότι καταστροφολογούμε. Οσοι όμως δεν περιορίζονται σε συνομιλίες με τους φίλους τους στο καφενείο, θα πρέπει να ξέρουν ότι τα περιθώρια είναι όντως ασφυκτικά και τα εφιαλτικά σενάρια για την Ελλάδα συζητούνται πλέον ανοικτά. Δεν είναι διόλου υπερβολή. Βεβαίως να διαπραγματευτούμε σκληρά, αρκεί να μην έχουμε αυταπάτες και να γνωρίζουμε τις συνθήκες που επικρατούν στις άλλες χώρες. Κάποιοι στην αντιπολίτευση, ίσως και εντός του κυβερνητικού κόμματος, φαίνεται να βλέπουν την Ελλάδα σαν έναν καμικάζι ζωσμένο με εκρηκτικά που μπορεί να απειλήσει τους Ευρωπαίους δανειστές μας ότι αν δεν μας βοηθήσουν με τους δικούς μας όρους, μπορεί και να απασφαλίσουμε τα εκρηκτικά τινάζοντας στον αέρα εαυτούς και αλλήλους. Σίγουρα, με αυτήν τη διαπραγματευτική προσέγγιση δεν κερδίζεις φίλους και τους χρειαζόμαστε, εκτός αν θεωρούμε εαυτούς ανάδελφους Ελληνες (το είπε και ένας πρώην πρόεδρος, θυμάμαι). Αλλά το πιο σημαντικό είναι ότι η συμπεριφορά του υποψήφιου καμικάζι οδηγεί τους άλλους να πάρουν μέτρα προστασίας. Αυτό γίνεται ήδη στις ευρωπαϊκές τράπεζες και αλλού. Και μια μέρα, όχι πολύ μακρινή, το ισοζύγιο ζημίας και οφέλους για τη στήριξη της Ελλάδας θα έχει αλλάξει σημαντικά για τους δανειστές μας. Τότε θα μπορούν να υλοποιηθούν τα εφιαλτικά σενάρια, όπως η έξοδος της χώρας από το ευρώ και η πλήρης περιθωριοποίησή της στην Ευρώπη, αν στο μεταξύ δεν εξυγιάνουμε τα οικονομικά μας.
Μερικοί υποψιάζομαι ότι θεωρούν την προοπτική εξόδου από το ευρώ ως θετική εξέλιξη, από συμφέρον, άγνοια ή ιδεολογική αγκύλωση. Θα πρέπει να εξηγήσουμε στον κόσμο τι πραγματικά διακυβεύεται, με πρώτη την πολιτική ηγεσία του τόπου, όσοι τουλάχιστον καταλαβαίνουν. Ας μην υποτιμούν οι πολιτικοί μας τόσο πολύ τη νοημοσύνη των πολιτών. Υπάρχουν πολλοί αγανακτισμένοι, ακόμη και αυτοί που νιώθουν την κρίση ως πρόβλημα επιβίωσης, που θα ήταν έτοιμοι να δεχτούν προσωπικές θυσίες, αρκεί να τους μιλήσουν με ειλικρίνεια, να τους προτείνουν ένα ρεαλιστικό σχέδιο, κοινωνικά δίκαιο και με στοιχεία κάθαρσης, καθώς και μια προοπτική εξόδου από την κρίση, έστω και αν δεν είναι για αύριο. Αυτοί οι αγανακτισμένοι θα μπορούσαν να είναι η μαγιά για μια νέα κοινωνική συμμαχία που θα στηρίξει την πραγματική αλλαγή στην Ελλάδα. Θα είχε πολλούς νέους μια τέτοια συμμαχία.
* Ο κ. Λουκάς Τσούκαλης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών και πρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.