Το συνηθέστερο επιχείρημα όσων αποκρούουν την κριτική για το κατάντημα του δημοσίου πανεπιστημίου στην Ελλάδα είναι το γεγονός ότι τόσοι πολλοί απόφοιτοι αυτού του πανεπιστημίου διαπρέπουν στο εξωτερικό, πρώτα ως μεταπτυχιακοί, έπειτα ως ερευνητές ή καθηγητές. Ετσι είναι, πράγματι.
Ομως αυτό δεν δικαιώνει το κομματοκρατούμενο δημόσιο πανεπιστήμιο και τους υπερασπιστές του. Διότι ο σκοπός της ανωτάτης παιδείας -αλλά και γενικώς της παιδείας- είναι η βελτίωση του μέσου όρου, η ανύψωση του μέσου επιπέδου. Ο καλός, ο προικισμένος μπορεί να δολιχοδρομήσει, μπορεί να χάσει τον δρόμο του, αλλά επίσης μπορεί να ελπίζει ότι η ικανότητά του θα τον κάνει να ξεχωρίσει και, στο τέλος, με λίγη τύχη θα τα καταφέρει. Ολοι οι λαμπροί επιστήμονες, που τελείωσαν το «δημοκρατικό» πανεπιστήμιο της μεταπολίτευσης κι έπειτα άνοιξαν τα φτερά τους έξω και ξέφυγαν, ανήκουν σε αυτήν την κατηγορία.
Ολοι αυτοί όμως είχαν την τύχη να ανήκουν στην ελίτ των πλεονεκτούντων. Δηλαδή, ακόμη και αν δεν προέρχονταν από ευκατάστατες οικογένειες, είχαν την τύχη να είναι ενδεχομένως πιο έξυπνοι ή να έχουν μεγαλώσει με γονείς που τους ενέπνευσαν την αγάπη για τα γράμματα. Αρα, δεν έχει νόημα να τους επικαλούνται όσοι αγωνίζονται για να παραμείνουν τα πανεπιστήμια ως έχουν, πολύ περισσότερο δε όταν αυτοί διεξάγουν τους αγώνες τους στο όνομα των αδυνάμων της κοινωνίας.
Σκοπός του πανεπιστημίου, νομίζω, είναι μαζί με τους καλούς να ανεβάζει και τους μέτριους. Οπωσδήποτε όμως δεν είναι να τους κατεβάζει όλους στο επίπεδο κάτω του μετρίου. Ενα πανεπιστήμιο που λειτουργεί με απολύτως αξιοκρατικό τρόπο, λειτουργεί ουσιαστικά προς όφελος των οικονομικά ασθενεστέρων. Το βλέπουμε, άλλωστε, κατά κόρον στις μέρες του inter national baccalaureate: Ο οικονομικά εύρωστος θα στείλει το παιδί του κατευθείαν στο εξωτερικό. (Αυτό κάνουν πρώτοι και καλύτεροι οι υπουργοί Παιδείας των κυβερνήσεων του ΠΑΣΟΚ, που, οπωσδήποτε, κάτι ξέρουν περισσότερο από εμάς τους υπόλοιπους για το πώς κατάντησε το πανεπιστήμιο στα σημερινά χάλια του…) Ο φτωχός απλώς ελπίζει ότι η τύχη θα σταθεί αρωγός της ικανότητάς του. Για τους λόγους αυτούς, η μεταρρύθμιση του δημοσίου πανεπιστημίου, με κριτήριο την αξιοκρατία, είναι σήμερα δημοκρατική υποχρέωση.
Για το μοντέλο διοίκησης
Με αφορμή σημείωμα της περασμένης εβδομάδας για το σχέδιο νόμου της Αννας Διαμαντοπούλου που αφορά τα πανεπιστήμια, ο καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αιγαίου Κώστας Ζώρας μοιράζεται μαζί μας τον προβληματισμό του για το προτεινόμενο από το νομοσχέδιο μοντέλο διοίκησης των πανεπιστημίων:
«Αφού προοιμιακά δηλώσω ένθερμος θιασώτης της ανάγκης εκσυγχρονισμού των ΑΕΙ με βάση το τρίπτυχο: α) κατάργηση του πανεπιστημιακού ασύλου, β) κατάργηση της φοιτητικής συμμετοχής στις εκλογές των διοικητικών οργάνων και, γ) δυνατότητα ίδρυσης ιδιωτικών, μη κερδοσκοπικών πανεπιστημίων, με τη συνακόλουθη αναθεώρηση του άρθρου 16 του Συντάγματος, επιθυμώ να καταγράψω την ακόλουθη παρατήρηση: Το προσχέδιο νόμου δεν αφαιρεί «οριακά» τη διοίκηση των ανωτάτων ιδρυμάτων από τους καθηγητές. Κάτι τέτοιο άλλωστε θα προσέκρουε σαφώς στη συνταγματική κατοχύρωση της πλήρους αυτοδιοίκησης των πανεπιστημίων (πάλι το περίφημο άρθρο 16). Ομως, εισάγεται σύστημα πολύπλοκης, πολυδαίδαλης και αναποτελεσματικής διοίκησης, αλληλοσυγκρουόμενων ως προς τις αρμοδιότητές τους και αλληλοαναιρούμενων διοικητικών οργάνων (Διοικητικό Συμβούλιο, Πρόεδρος Δ. Σ., Πρύτανης, Σύγκλητος). Διαρκής θα είναι η σύγκρουση μεταξύ των οργάνων και μεταξύ των «εξωτερικών» και «εσωτερικών» μελών τους. Δηλαδή τελικώς προωθείται ένα μεικτό και ερμαφρόδιτο σύστημα πολυαρχίας και δυαρχίας, αιρετών ή ουσιαστικά διορισμένων μελών. Η νομοθετική κατίσχυση ενδεχομένως του εν λόγω «διοικητικού συστήματος» προετοιμάζει μετά βεβαιότητος το απόλυτο νεοελληνικό χάος στη διοίκηση και λειτουργία των δημοσίων πανεπιστημίων».
Εφόσον περάσει ο νόμος και εφαρμοστεί, δεν αποκλείεται να αποδειχθεί ο προβληματισμός του επιστολογράφου βάσιμος. Αντιλαμβάνομαι όμως ότι αν σήμερα το υπουργείο προτείνει ένα περίπλοκο σύστημα διοίκησης των πανεπιστημίων, είναι ακριβώς επειδή η περιλάλητη «αυτοδιοίκησή» τους τα έφερε στη σημερινή κατάσταση. Ετσι, προσπαθεί τώρα να την παρακάμψει, καταφεύγοντας σε ασκήσεις ισορροπίας μεταξύ συνταγματικών επιταγών και τροποποιήσεων τις οποίες υπαγορεύει η κοινή λογική. Δυστυχώς, για μια ακόμη φορά, γίνεται φανερό ότι το χάος στο οποίο βυθιζόμαστε είναι συνταγματικά κατοχυρωμένο. Δεν αμφιβάλλω ότι, ως πρώην αντιπρύτανης, ο Κ. Ζώρας το καταλαβαίνει πολύ καλά…
Η ακτίνα της ελπίδας
Αν η τραγωδία είναι τραγωδία, πρέπει απαραιτήτως στο τέλος να υπάρχει η -αμυδρά έστω- ακτίνα της ελπίδας. Η τραγωδία είναι στην Κύπρο. Πρωταγωνιστές της είναι ο ερασιτεχνισμός, η προχειρότητα, η αναβλητικότητα, η μετάθεση των ευθυνών, η συνωμοσιολογία για τον ρόλο των ξένων δυνάμεων. Η ακτίνα της ελπίδας είναι το συμπέρασμα που βγαίνει από όλα αυτά και μας το επισημαίνει ο φίλος της στήλης «Κουρτ»: Ε λοιπόν, ναι! Οι Κύπριοι είναι αδελφοί μας! (Και, πάντως, επειδή και μεταξύ αδελφών υπάρχει ανταγωνισμός, εμείς θα το κάναμε καλύτερα…)
Ερετς Ισραέλ
Πλησιάζει η ώρα των διακοπών για τον γράφοντα και αδυνατεί να συγκρατήσει τον ενθουσιασμό του. Γι’ αυτό, συγχωρήστε του την χαρά που τον κατακλύζει, μέσα στη γενική παρακμή, επειδή αξιώθηκε επιτέλους να δει τον «φίλο του Παλαιστίνιου» να επισκέπτεται επισήμως, ως πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας, το κράτος του Ισραήλ!..
Ενα παράπονο
«Οπως καταλαβαίνετε, λοιπόν, φέτος δεν υπάρχουν διακοπές. Για κανέναν μας», είπε χθες σε μια ομιλία του ο Αντώνης Σαμαράς και, επειδή σέβομαι τον πρόεδρο και (προσπαθώ να) συμμορφώνομαι με τις επιθυμίες του, μένω εμβρόντητος. Ναι, κύριε πρόεδρε, το καταλαβαίνουμε… Αλλά εσείς κάνατε διακοπές ένδεκα ολόκληρα χρόνια. Εμείς οι κακομοίρηδες;