Αποτελούσε η πρόσφατη επίσκεψη της Αμερικανίδας υπουργού Εξωτερικών μια εθιμοτυπικού χαρακτήρα κίνηση, σε μια προσπάθεια διατήρησης των γνωστών ισορροπιών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, ή ήταν μια επίσκεψη ουσίας; Δυστυχώς, η Ελλάδα έχει αρνητική εικόνα διεθνώς, περιορισμένο διπλωματικό κεφάλαιο, περιφερειακό ρόλο και στρατηγική χρησιμότητα, ενώ παράλληλα καλείται να ασκήσει εξωτερική πολιτική χωρίς οικονομικούς πόρους. Το πρόβλημα δεν ξεκίνησε με την οικονομική κρίση, αλλά διογκώθηκε λόγω αυτής. Το στρατηγικό βάρος (στρατηγική αξία ελληνικού εδάφους συν περιφερειακός ρόλος, διεθνείς πρωτοβουλίες και αποτελεσματική χρήση εθνικής ισχύος) παραμένει εδώ και αρκετά χρόνια λίαν περιορισμένο.
Τα βασικά αίτια είναι η έλλειψη σχεδιασμού, η αδυναμία ορθής ανάλυσης της γεωπολιτικής σκακιέρας και η «παθητική» προσέγγιση σε θέματα εξωτερικής πολιτικής. Ο ειδικός ρόλος μιας χώρας σε μια συγκεκριμένη περιοχή δεν οικοδομείται αυθημερόν, αλλά αποτελεί καρπό μακροχρόνιας και συστηματικής προσπάθειας. Χρειάζεται πολυετής πολιτική, οικονομική και πολιτιστική επένδυση σε μια χώρα ή περιοχή, πριν μπορέσουμε να μιλήσουμε για ειδική σχέση, ρόλο ή επιρροή. Για λόγους γεωγραφίας, ιστορίας, οικονομίας και πολιτικών εξελίξεων, η Ελλάδα μπορεί να διαδραματίσει κάποιον ειδικό ρόλο σε τρεις περιοχές: Βαλκάνια, Μαύρη Θάλασσα και Μεσόγειο/Μέση Ανατολή. Για διαφορετικούς λόγους σε κάθε περίπτωση, η ελληνική επιρροή στις περιοχές αυτές είναι σαφώς μικρότερη του εφικτού.
Οσον αφορά την εξωτερική πολιτική, άλλοτε κινηθήκαμε με συναισθηματικά κριτήρια σε βάρος των εθνικών συμφερόντων, άλλοτε κυριάρχησαν οι ιδεοληψίες, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις προσφέραμε τη συνδρομή μας σε σημαντικές διεθνείς προσπάθειες χωρίς να διαπραγματευθούμε αποτελεσματικά τα τυχόν ανταλλάγματα. Παθογένειες από τις οποίες πρέπει να απαλλαγούμε το συντομότερο δυνατό. Αν θεωρήσουμε ότι η Ε.Ε. -με όλους τους κλυδωνισμούς- παραμένει το κεντρικό θεσμικό πλαίσιο για την ελληνική εξωτερική και οικονομική πολιτική, η ανάπτυξη μιας επωφελούς σχέσης με άλλες σημαντικές δυνάμεις όπως οι ΗΠΑ, η Ρωσία, ή η Κίνα -και θα πρέπει να τις δούμε ως συμπληρωματικές και όχι ως εναλλακτικές στρατηγικές επιλογές, φυσικά με τις «εταιρικές σχέσεις» στις σωστές αναλογίες- προϋποθέτει μια μακροπρόθεσμη στρατηγική για τον ρόλο μας στην ευρύτερη περιοχή και την αύξηση της στρατηγικής μας χρησιμότητας μέσω στοχευμένης εμπλοκής σε μια σειρά θεμάτων γεωγραφικού και λειτουργικού χαρακτήρα, χωρίς ευχολόγια και γενικόλογες διακηρύξεις, αλλά με ρεαλιστικές επιλογές και συγκεκριμένες ενέργειες.
Στο δε άμεσο μέλλον, τα ανοιχτά ζητήματα στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου (Λιβύη, Συρία, Αίγυπτος, ανησυχία Ουάσιγκτον για ρόλο Τουρκίας, οι ενδιαφέρουσες εξελίξεις στο τετράγωνο Αθήνα-Λευκωσία-Τελ Αβιβ-Αγκυρα μετά την ενδιαφέρουσα ελληνική αλλαγή πολιτικής έναντι του Ισραήλ (που μετέτρεψε την Αθήνα σε «υποψήφιο ενεργό παίκτη» στα μάτια της Ουάσιγκτον), τα θέματα ενέργειας με Αζερμπαϊτζάν και Ισραήλ, η διαχείριση του Κυπριακού από μια -ελπίζουμε προσωρινά- αποδυναμωμένη κυπριακή κυβέρνηση, αλλά και η ανάγκη αναθέρμανσης των ελληνορωσικών σχέσεων, θα απαιτήσουν ιδιαίτερα προσεκτικούς χειρισμούς από την ελληνική διπλωματία.
* O κ. Θάνος Π. Ντόκος είναι γενικός διευθυντής στο ΕΛΙΑΜΕΠ.