Αν μας διδάσκει κάτι η κρίση χρέους της Ευρωζώνης, είναι πως η νομισματική ένωση δεν μπορεί να λειτουργήσει επ’ άπειρον μόνη της. Αν η Ευρώπη θέλει να διατηρήσει τα πλεονεκτήματα του ευρώ, θα χρειαστεί πολύ μεγαλύτερη δημοσιονομική και οικονομική ενσωμάτωση. Οι χώρες θα αναγκασθούν να εκχωρήσουν σημαντικό μερίδιο της εθνικής τους κυριαρχίας.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες φαίνονται πρόθυμοι να αποδεχθούν αυτήν την πραγματικότητα. Θα είναι πολύ πιο δύσκολο, όμως, να πείσουν το κοινό τους. Την Πέμπτη υποσχέθηκαν να διοχετεύσουν μεγάλα κεφάλαια για την τόνωση της ελληνικής οικονομίας, να αναβάλουν την αποπληρωμή τους και να μειώσουν τους τόκους επί των παλαιών δανείων.
Πολλά σημεία του κοινού ανακοινωθέντος κατατείνουν στην ύπαρξη περισσότερου κεντρικού ελέγχου επί των εθνικών προϋπολογισμών και των φορολογικών πολιτικών. Μπορούμε να μιλήσουμε για ομοσπονδιοποίηση της Ευρώπης. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες δέχονται πλέον πως η ήπειρος έχει ευθύνη όχι μόνον να αποτρέψει την κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας αλλά και να τη θέσει εκ νέου σε λειτουργία. Εν ολίγοις, αναγνωρίζουν πως η στρατηγική του «ευημερία μέσω της λιτότητας» ήταν καταδικασμένη να αποτύχει. Μολονότι είναι σχεδόν βέβαιο πως η ελληνική ασωτία υπήρξε εκ των σημαντικών αιτίων του προβλήματος, ο συνδυασμός της μείωσης των δαπανών με παράλληλη αύξηση των φόρων δεν επρόκειτο ποτέ να φέρει την αναγκαία ανάκαμψη για να αποπληρώσει η Ελλάδα τα χρέη της.
Αν και αφαιρέθηκε η έκφραση «ευρωπαϊκό σχέδιο Μάρσαλ», που υπήρχε στην αρχική μορφή του, το κοινό ανακοινωθέν υπόσχεται πως η υπόλοιπη Ευρώπη «θα συνεργάζεται με τις ελληνικές αρχές με στόχο την ανταγωνιστικότητα και την ανάπτυξη, τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης και την κατάρτιση». Τα κεφάλαια δεν μπορούν από μόνα τους να επαναφέρουν την ανταγωνιστικότητα των ελληνικών βιομηχανιών και να οδηγήσουν τη χώρα σε άνθηση. Ηταν, άλλωστε, μέρος των αιτίων που δημιούργησαν το πρόβλημα την περασμένη δεκαετία. Τότε οι επενδυτές δάνειζαν πρόθυμα στην Ελλάδα με επιτόκια ουσιαστικά ίδια με αυτά της Γερμανίας, πιστεύοντας πως το κοινό νόμισμα συνεπάγεται κοινά επιτόκια. Εξοικονομώντας, έτσι, χρήματα, οι ελληνικές κυβερνήσεις μπορούσαν να δαπανούν περισσότερα και να επιβάλουν λιγότερους φόρους.
Τώρα, η Ευρώπη ισχυρίζεται πως αλλάζει αλλά υπάρχουν ακόμη αντιστάσεις. Αν, πάντως, οι ευρωπαϊκές χώρες δεν ήθελαν τόσο μια τέτοια συγκέντρωση εξουσίας, ήθελαν πολύ λιγότερο την εναλλακτική, την αποχώρηση από το ευρώ. Αν η Ελλάδα δεν ήταν στο ευρώ, θα είχε μάλλον ακολουθήσει την πορεία που πήρε η Αργεντινή πριν από μια δεκαετία: στάση πληρωμών και υποτίμηση νομίσματος. Οι βιομηχανίες της Αργεντινής ανέκτησαν την ανταγωνιστικότητά τους όταν το πέσο έχασε το μεγαλύτερο μέρος της αξίας του σε λίγες εβδομάδες, οι εξαγωγές της ανέκαμψαν και μαζί τους και η οικονομία της. Δεν είναι, όμως, σαφές πως θα μπορούσε να βγει μια χώρα από το ευρώ και κανείς ηγέτης δεν υποστήριξε κάτι τέτοιο.
Φυσικά, μπορεί στο μέλλον κάποιες κυβερνήσεις να εναντιωθούν στις αποφάσεις που ελήφθησαν στις Βρυξέλλες. Ωστόσο, ο προφανής κίνδυνος μετάδοσης της κρίσης ανάγκασε την Ευρώπη να κινηθεί προς την ενοποίηση για να σώσει το ευρώ. Η πίεση θα υπάρχει ακόμη κι αν οι πολιτικοί θελήσουν να υπαναχωρήσουν στο μέλλον.
Μέχρι πριν από λίγες εβδομάδες η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα εναντιωνόταν σε οποιαδήποτε αναδιάρθρωση του ελληνικού χρέους. Η Γερμανία σε οποιαδήποτε διάσωση με αδιευκρίνιστο κόστος. Υποχώρησαν και οι δύο ενόψει της πραγματικότητας της οικονομίας και της αγοράς. Η πραγματικότητα αυτή θα εξακολουθήσει να πιέζει τους Ευρωπαίους προς την κατεύθυνση είτε της αποχώρησης από το ευρώ είτε μιας οικονομικής ένωσης. Προς το παρόν επιλέγουν τη δεύτερη λύση.