Αιτιολογώντας τη μεγάλη ανάγκη, για το καλό της κοινωνίας μας να εφαρμοστούν οι προτεινόμενες αλλαγές για τα ΑΕΙ που προωθεί το υπουργείο Παιδείας, με τις απαιτούμενες βέβαια βελτιώσεις, ο κ. Απόστολος Δοξιάδης, σημειώνει σε άρθρο του στην «Καθημερινή»: «…αν τα ελληνικά πανεπιστήμια συνεχίσουν να προσφέρουν σήμερα κάτι στους φοιτητές τους -όσο και όποια τους προσφέρουν- είναι επειδή κάποιοι διδάσκοντες συνεχίζουν να ανθίστανται. (Πολύ χονδρικά, θα έλεγα ότι ένας τους δέκα πανεπιστημιακούς είναι πραγματικός ήρωας, που ενεργεί με θαυμαστή αυταπάρνηση παρά τις φρικτές δυσκολίες, άλλοι τρεις – τέσσερις απλώς κάνουν τη δουλειά τους, άλλος με λιγότερη άλλος περισσότερη επάρκεια, ενώ οι μισοί είναι απαράδεκτοι, είτε ασκώντας το έργο τους με τρόπο άθλιο ή μη κάνοντας καν τον κόπο να εμφανίζονται στα Ιδρύματα που τους πληρώνουν, επί μήνες ολόκληρους ή ενίοτε και χρόνια.) Η αξιολόγηση λοιπόν είναι το πρώτο βήμα για την ανάδειξη των ικανών και την απομόνωση των ανικάνων»…
Με τη σημείωση ότι αρκετοί έως πολλοί από τους γνωρίζοντες τον χώρο της Ανωτάτης Παιδείας μπορεί να διαφοροποιούνται λίγο όσον αφορά τις παραπάνω εκτιμήσεις, γενικά όλοι πιστεύουν ότι κάπως έτσι είναι τα πράγματα. Η αξιολόγηση λοιπόν είναι πράγματι το πρώτο βήμα, αναγκαίο, όχι όμως από μόνο του αρκετό. Για να επιφέρει τα προσδοκώμενα αποτελέσματα, θα πρέπει να εξασφαλιστεί η εφαρμογή του σε ένα σύστημα Ανωτάτης Παιδείας στο οποίο ευδοκιμεί η συναδελφική άμιλλα.
Διάβασα προσεκτικά το νομοσχέδιο και δεν μπόρεσα να βρω κάτι που να οδηγεί, άμεσα ή έμμεσα, σ’ αυτήν την κατεύθυνση. Τα ΑΕΙ θα εξακολουθήσουν να μην έχουν την ευθύνη του τακτικού προϋπολογισμού τους, δηλαδή της μισθοδοσίας των διδασκόντων και του διοικητικού προσωπικού τους. Σ’ έναν παραγωγικό οργανισμό όπου το άμεσο εργατικό δυναμικό του, οι διδάσκοντες, είναι, σύμφωνα με το Σύνταγμα της Ελλάδος, δημόσιοι λειτουργοί, ποιο είναι το κίνητρο, το ενδιαφέρον, αλλά και η δύναμη των συναδέλφων τους που είναι επιφορτισμένοι με τη διοίκηση του Ιδρύματος, να μετρήσουν ποσοτικά και ποιοτικά το έργο τους, όταν το κόστος της μισθοδοσίας του προσωπικού δεν είναι ευθύνη τους, αλλά είναι ευθύνη του υπουργείου Παιδείας μέσω του Γενικού Λογιστηρίου του Κράτους; Γιατί το κόστος παραγωγής ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας να είναι ευθύνη ενός εξωτερικού φορέα και όχι του Ιδρύματος στο οποίο παράγεται η υπηρεσία, όταν μάλιστα το Ιδρυμα είναι πλήρως αυτοδιοικούμενο; Δεν πρέπει λοιπόν να εκπλήσσεται κανείς, αν η συνεισφορά ενός μεγάλου μέρους των διδασκόντων σε ένα ΑΕΙ, υπολείπεται του προσδοκώμενου, ούτε όταν σε αυτούς συγκαταλέγεται και ένας μεγάλος αριθμός διδασκόντων που πριν από λίγα χρόνια επέστρεψαν στη χώρα από πολύ καλά Ιδρύματα του εξωτερικού, στα οποία είχε αναγνωρισθεί και εκτιμηθεί ποσοτικά και ποιοτικά το έργο τους!
Είναι εμφανές ότι η εν γένει χαμηλή παραγωγικότητα των διδασκόντων στα ΑΕΙ οφείλεται αποκλειστικά στο σύστημα διακυβέρνησης που η πολιτεία έχει σχεδιάσει για τα πανεπιστήμια. Μερικές απλές, διορθωτικές αλλαγές στην αρχιτεκτονική των στοιχείων που το διέπουν θα έδιναν πολύ γρήγορα θετικά αποτελέσματα.
Θυμάμαι τη συζήτηση μεταξύ ενός πολύπειρου κοσμήτορα Σχολής Διοικητικών και Οικονομικών Επιστημών σε ένα πανεπιστήμιο του εξωτερικού με τον νέο αναπληρωτή κοσμήτορα, σχετικά με την κατανομή των αρμοδιοτήτων τους, που είχα την ευκαιρία να παρακολουθήσω. Ο κοσμήτορας είχε καταλήξει στην απόφαση να αναλάβει αυτός τις εξωτερικές υποθέσεις της Σχολής και ο αναπληρωτής όλες τις εσωτερικές υποθέσεις (προγράμματα έρευνας και σπουδών, συντονισμός διδακτικού και διοικητικού έργου, εκτέλεση προϋπολογισμού κ. λπ.) εκτός από την ευθύνη για τη μισθοδοσία και τα γραφεία των διδασκόντων. «Και τα γραφεία των διδασκόντων;» ψέλλισε ο αναπληρωτής με εμφανή την απορία στο πρόσωπό του γιατί ο κ. κοσμήτορας κρατούσε για τον εαυτό του την κατανομή των γραφείων του διδακτικού προσωπικού, που, κατά τη γνώμη του, θα έπρεπε να είναι στις αρμοδιότητες των διοικητικών υπηρεσιών και όχι των κοσμητόρων. «Η σύγκριση με τους συναδέλφους, αγαπητέ», συνέχισε ο έμπειρος κοσμήτορας, «είναι η μεγαλύτερη πίεση που ασκείται σε έναν καθηγητή. Είναι αυτό που τον κάνει να θέλει να είναι και να αναγνωρίζεται ως καλός δάσκαλος, καλός ερευνητής, με σημαντική συνεισφορά στο πανεπιστήμιο! Ο μισθός και το γραφείο τους είναι πολύ ευαίσθητα θέματα για τους καθηγητές, γι’ αυτό προτείνω να τα κρατήσω εγώ».
Υπάρχει η άποψη ότι τρεις και μάλιστα πολύ απλές, είναι οι κινήσεις που μπορεί να κάνει το υπουργείο Παιδείας για να δημιουργήσει στα πανεπιστήμια περιβάλλον έντονης συναδελφικής άμιλλας, στοιχείο που απαιτείται για υψηλό επιστημονικό έργο, ποιοτική διδασκαλία, έρευνα και καινοτομία. Πρώτον, να συνδέσει την αξιολόγηση της κατάρτισης και του έργου των διδασκόντων με τη μισθοδοσία τους, δεύτερον, οι πάσης φύσεως αποδοχές τους να διατελούν υπό την εγγύηση του Ιδρύματος και όχι του υπουργείου Παιδείας και τρίτον, να συνδεθούν αυτές με την οικονομική πορεία του Ιδρύματος.
Με αυτόν τον τρόπο θα μπορεί, μέσα σε πλαίσιο εγκεκριμένο από την πολιτεία, οι αμοιβές του προσωπικού του ΑΕΙ άλφα να είναι καλύτερες από αυτές του ΑΕΙ βήτα, αν έχει καλύτερα αποτελέσματα και οικονομική κατάσταση. Οι αμοιβές θα μπορούν να διαφέρουν και μεταξύ των ομοιοβάθμων διδασκόντων στο ίδιο Ιδρυμα εάν το επιστημονικό τους έργο και οι επιδόσεις τους είναι διαφορετικές. Σε όλες τις περιπτώσεις, τα ΑΕΙ θα επιχορηγούνται από το κράτος για την εκπλήρωση της αποστολής τους με το ίδιο ποσό για κάθε φοιτητή πλήρους ισοδύναμου φοίτησης που αντιστοιχεί σε δεκαπέντε πιστωτικές ώρες παρακολούθησης μαθημάτων κάθε εβδομάδα. Με αυτόν τον τρόπο εύκολα επιλύεται και το πρόβλημα των αιωνίων φοιτητών. Με τις τρεις αυτές απλές αλλαγές στο σύστημα διακυβέρνησης των ΑΕΙ της χώρας, σε σχετικά σύντομο χρονικό διάστημα θα επιτευχθούν σημαντικές βελτιώσεις στις εκτιμήσεις του έργου και της συνεισφοράς των καθηγητών στο πανεπιστήμιο και στην ελληνική κοινωνία.
* Ο κ. Τάκης Αθανασόπουλος είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Πειραιώς, αντιπρόεδρος ΙΟΒΕ.