Υστερα από τρία χρόνια αναταραχής, θα πίστευε κανείς ότι τα αίτια της εξελισσόμενης παγκόσμιας κρίσης είναι γνωστά. Κι όμως, κατά τη διαδικασία έγκρισης έκθεσης της Γαλλίδας ευρωβουλευτού Περβένς Μπερές, η μεγαλύτερη μάχη μεταξύ των κομμάτων του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου έγινε για τις παραγράφους που αναφέρονταν στις… αιτίες του προβλήματος. Είναι αξιοσημείωτο ότι παρά τις αντικρουόμενες απόψεις των Ευρωπαίων πολιτικών, λιγότερες αντιδράσεις προκάλεσε το πεδίο που ζητούσε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή να εξετάσει το ενδεχόμενο δημιουργίας ευρωομολόγων.
Τα αίτια της πτώσης των αγορών βρίσκονται στην Ευρώπη, τονίζει στους New York Times o Χένρι Πόλσον. Η εκτίμηση έρχεται από τον άνθρωπο που ως υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ εκλήθη να διαχειριστεί τη χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Ο κ. Πόλσον αναγνωρίζει το σοκ που προκάλεσε η υποβάθμιση της πιστοληπτικής ικανότητας των ΗΠΑ, αλλά εκτιμά ότι τα διαρθρωτικά προβλήματα της Ευρωπαϊκής Ενωσης -τα δημοσιονομικά ελλείμματα και η ίδια η δομή της- σηματοδοτούν μεγαλύτερα προβλήματα για την παγκόσμια οικονομία.
Σίγουρα, η ανησυχία για τις δημοσιονομικά αδύναμες χώρες και το μέλλον της Ευρωζώνης βρίσκεται σήμερα στο προσκήνιο. Ομως η ευρωπαϊκή κρίση προέκυψε ως αποτέλεσμα της αμερικανικής τραπεζικής κρίσης, η οποία εξελίχθηκε σε κρίση δημόσιου χρέους όταν οι κυβερνήσεις ανέλαβαν το κόστος της διάσωσης του τραπεζικού τομέα και αύξησαν τις δαπάνες τους ώστε να βγάλουν την οικονομία από την ύφεση, εκτινάσσοντας τα δημοσιονομικά ελλείμματα. Υπό αυτήν την έννοια, θα μπορούσε κανείς να δει την ευρωπαϊκή κρίση ως ένα δεύτερο επεισόδιο σε μια κρίση εμπιστοσύνης που πυροδότησε η κατάρρευση της Lehman Brothers. Στην πρόσφατη συνέντευξή του στην «Κ», ο γενικός γραμματέας του ΟΟΣΑ Ανχελ Γκουρία μοιράστηκε αυτήν την εκτίμηση.
Βεβαίως, οι οικονομικές προοπτικές επίσης αποτελούν κρίσιμο παράγοντα στην αντίδραση των αγορών. Σύμφωνα με κάποιες εκτιμήσεις, τα χρηματιστήρια βυθίστηκαν όχι με την ίδια την υποβάθμιση των ΗΠΑ, αλλά διότι οι επενδυτές ανησυχούν ότι η δημοσιονομική προσαρμογή που απαιτείται, ενδεχομένως να οδηγήσει ξανά σε ύφεση την αμερικανική οικονομία, πλήττοντας τα κέρδη των επιχειρήσεων. Αναρωτιέται κανείς πώς θα αντιδρούσαν αν δεν είχε υπάρξει συμφωνία για την αύξηση του ορίου χρέους! Δεν θα ήταν αυτό ακόμη μεγαλύτερο πλήγμα για την εμπιστοσύνη των αγορών;
Αναλυτές επισημαίνουν ακόμη τον κίνδυνο η αστάθεια να οδηγήσει σε μια βαθύτερη κρίση με ανάσχεση της παγκοσμιοποίησης, δηλαδή επιβολή ελέγχων στη ροή κεφαλαίων, συναλλαγματικό πόλεμο μεταξύ νομισμάτων και μονομερείς δράσεις. Αντιμέτωποι με τις οικονομικές και κοινωνικές επιπτώσεις της κρίσης, οι πολιτικοί που σήμερα φαίνονται ανίκανοι απέναντι στις αγορές ίσως προτιμήσουν τον εύκολο αλλά επικίνδυνο δρόμο του προστατευτισμού. Επικίνδυνος, διότι ήταν ο δρόμος που ακολουθήθηκε μετά το οικονομικό κραχ του 1929, διαμορφώνοντας τις συνθήκες για την έκρηξη του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου.
Η σημερινή κρίση εμπιστοσύνης εστιάζει στη βιωσιμότητα του χρέους στον ανεπτυγμένο κόσμο, καθώς οι επενδυτές επιχειρούν να προσδιορίσουν πόσο από αυτό είναι βιώσιμο. Τα τελευταία δέκα χρόνια, η ανάπτυξη οδηγήθηκε σε πολλές περιπτώσεις από δυνάμεις που είναι μη διατηρήσιμες, σχολιάζουν πλέον ακόμη και παράγοντες των αγορών. Μπορεί επί του παρόντος να εστιάζουν στο δημόσιο χρέος της Ελλάδας και των λοιπών αδύναμων κρίκων της Ευρωζώνης, αλλά είναι ζήτημα χρόνου να ανακαλύψουν όλες τις επικίνδυνες περιπτώσεις, συμπεριλαμβανομένου του ιδιωτικού χρέους. Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Κένεθ Ρόγκοφ, προειδοποιεί, όχι για μια νέα Μεγάλη Υφεση αλλά για μια Μεγάλη Πιστωτική Συρρίκνωση. Τρία χρόνια τώρα, αυτή η τάση δεν φαίνεται να υποχωρεί, και θέτει το μείζον πολιτικό ζήτημα καταμερισμού του κόστους από την περιστολή του χρέους παγκοσμίως, τόσο μεταξύ των κοινωνικών ομάδων κάθε χώρας όσο και μεταξύ χωρών.