Ο Χαράλαμπος (Χάρης) Ψωμιάδης, διακεκριμένος πολιτικός επιστήμονας, πολυγραφότατος συγγραφέας και χαρισματικός δάσκαλος, άφησε την τελευταία του πνοή στο νοσοκομείο Ρούζβελτ της Νέας Υόρκης στις 13 Αυγούστου του 2011. Ηταν 82 ετών. Η ζωή του σημαδεύτηκε από το πάθος του για την αριστεία και τον σεβασμό του για μια δίκαιη και αντικειμενική απεικόνιση των μεγάλων γεγονότων στη σύγχρονη ελληνική ιστορία.
Ηταν καινοτόμος, εργασιομανής και αεικίνητος, ένα πραγματικό πρότυπο προς μίμηση. Υλοποιούσε με συνέπεια και αποφασιστικότητα όλους τους στόχους και τα προγράμματά του. Λειτουργώντας επί σειρά ετών και στις δύο πλευρές του Ατλαντικού, άφησε έντονα αποτυπώματα πάνω στο αντικείμενό του, την παραδοσιακή πολιτική επιστήμη. Τα βιβλία του και τα επιστημονικά του άρθρα, προσεκτικά τεκμηριωμένα και πάντοτε ευανάγνωστα, χάριζαν στους αναγνώστες του μια αρμονική σύνθεση της ιστορίας με τη θεωρία. Κάλυπταν ένα ευρύ φάσμα θεματικών, επικεντρώνοντας στις ελληνοτουρκικές διπλωματικές σχέσεις της κρίσιμης περιόδου 1921-23, στην ανάπτυξη και χειραφέτηση της ελληνοαμερικανικής κοινότητας στις ΗΠΑ και στην επιτυχή μετάβαση στην εδραιωμένη δημοκρατία.
Ο αείμνηστος συνάδελφος πρόλαβε ευτυχώς να ολοκληρώσει ένα τελευταίο του βιβλίο προτού ο καρκίνος αναπτύξει την πολυμέτωπη επίθεσή του. Η πρωτότυπη αυτή εργασία (που σύντομα θα δημοσιευτεί από τον εκδοτικό οίκο Pella της Νέας Υόρκης) αναλύει και εξηγεί τη διαδικασία υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας, η οποία συμφωνήθηκε μετά την κατάρρευση του ελληνικού στρατού στις άγονες εκτάσεις της Μικρασίας. Τα μέτρα της υποχρεωτικής ανταλλαγής πληθυσμών (η πρώτη μορφή νομιμοποιημένης εθνοκάθαρσης του 20ού αιώνα) ήταν τα προϊόντα της βούλησης και των χειρισμών δύο κορυφαίων μορφών της τραγικής εκείνης εποχής: του Ελευθέριου Βενιζέλου και του Φρίτζχοφ Νάνσεν (του Νορβηγού διπλωμάτη, εξερευνητή και φιλάνθρωπου, που αφιέρωσε ένα μεγάλο μέρος της ζωής του για την προστασία των κατατρεγμένων και των επιζώντων των άγριων πολεμικών συγκρούσεων).
Στις αρχές της δεκαετίας του 1960, ο Χάρης Ψωμιάδης ξεκίνησε τη διαδρομή του στη φημισμένη Σχολή Διεθνών και Δημόσιων Υποθέσεων του Πανεπιστημίου Κολούμπια, και ως αναπληρωτής κοσμήτορας. Σύντομα, όμως, επέλεξε τη μονιμότητα που του προσέφεραν δύο ανώτατα πολιτειακά ιδρύματα, το Queens College και το Graduate Center of the City University of New York. Εκεί η φήμη του ως καταπληκτικού δασκάλου εξασφάλιζε μόνιμο συνωστισμό στα αμφιθέατρα των μαθημάτων του. Τα επιτεύγματά του στην οργανωτική διάσταση της γνώσης υπήρξαν εξ ίσου εντυπωσιακά. Στο Queens College ίδρυσε το Center for Byzantine and Modern Greek Studies, που μόλις εόρτασε τη 40ή επέτειο από τη γέννησή του. Το περιοδικό του κέντρου, Journal of Modern Hellenism, φιλοξενεί για δύο δεκαετίες υψηλής ποιότητας επιστημονικά άρθρα.
Στα μέσα της δεκαετίας του 1970, ο αείμνηστος Ψωμιάδης ίδρυσε και προώθησε τον εκδοτικό οίκο Pella Publishing Company, του οποίου η σειρά νεοελληνικών εκδόσεων έχει προσφέρει μια πραγματικά χρήσιμη συστάδα βιβλίων για τον ελληνισμό. Περιζήτητος ομιλητής στις ΗΠΑ, στον Καναδά, στην Αυστραλία και -κυρίως- στην Ελλάδα, την Τουρκία και την Κύπρο, ο Χάρης έχει επανειλημμένως οργανώσει ομάδες εργασίας για την παραγωγή συλλογικών τόμων, καταρρίπτοντας τον μύθο ότι οι Ελληνες και οι Ελληνοαμερικανοί είναι αλλεργικοί στην ομαδική εργασία. Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι η εξειδίκευσή του στις διεθνείς και τις στρατηγικές σπουδές ενισχύθηκε από τη μακρόχρονη υπηρεσία του στις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις. Ως έφηβος υπηρέτησε στις αμερικανικές δυνάμεις κατοχής στη μεταναζιστική Γερμανία και αργότερα υπηρέτησε ως έφεδρος αξιωματικός, ειδικευμένος στις στρατηγικές πληροφορίες, φτάνοντας στον βαθμό του συνταγματάρχη.
Ο Χάρης αφήνει πίσω του τη σύζυγό του Μαρία Βασιλείου (πρόεδρο του Κέντρου Προάσπισης Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στην Αθήνα), τις κόρες του Αικατερίνη (καθηγήτρια αγγλικής φιλολογίας στο πανεπιστήμιο Duke) και Χριστίνα (κοινωνική λειτουργό στην πολιτεία New Jersey), καθώς και δύο πολυαγαπημένους εγγονούς.
Για όλους όσοι γνώρισαν καλά τον Χάρη Ψωμιάδη, το πιο σημαντικό του προτέρημα ήταν η ανθρωπιά του. Ηταν ένας εξαίσιος Αμερικανός, περήφανος για τις ελληνικές του ρίζες και συγχρόνως βαθιά ταυτισμένος με τις ποντιακές του καταβολές. Πολλές φορές μού έλεγε ότι «πρώτα και κύρια είμαι Πόντιος». Στα γλέντια και στις κοινωνικές συναντήσεις ήταν πάντα στο επίκεντρο της χαράς. Πραγματικά συνδύαζε τον άνθρωπο των γραμμάτων με τον άνθρωπο της ζωής.
Θιασώτης της ρεαλιστικής σχολής σκέψης, ο Χάρης Ψωμιάδης πίστευε ότι μια βιώσιμη ειρήνη ανάμεσα στην Ελλάδα και την Τουρκία θα έπρεπε να στηριχθεί στον σεβασμό για την αλήθεια. Και αυτό απαιτεί ότι οι σημερινές τουρκικές κυβερνήσεις θα πρέπει να αναγνωρίσουν τις μαζικές σφαγές (με μία λέξη τη γενοκτονία) των Αρμενίων και των Ποντίων που έγιναν στα χρόνια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Συμπερασματικά, η ζωή αυτού του ευπατρίδη της διασποράς συνοψίζεται με τη συμβουλή που έδινε σε όλους τους νεότερους… «aim high» (να βάζεις τους στόχους σου πάντα ψηλά).
* Ο Θεόδωρος Κουλουμπής είναι ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.