Ο κόσμος φοβάται. Το μήνυμα που στέλνουν, σε κάθε ευκαιρία, οι αγορές είναι αυτός ακριβώς ο φόβος. Και περισσότερο φοβάται ο δυτικός κόσμος, όπου κι εμείς ανήκουμε. Ορθώς. Η παρούσα κρίση, η μεγαλύτερη που είχε να αντιμετωπίσει το σύστημα παραγωγής και διανομής των αγαθών και των υπηρεσιών, από τότε που καταγράφονται τα πρώτα σημάδια ύπαρξής του, δεν μπορεί να αντιμετωπιστεί με συνταγές του παρελθόντος.
Επομένως, οι αγορές υπολογίζουν πολύ σωστά ότι υπάρχει κίνδυνος. Πολύ λιγότερο σωστά είναι σε θέση να υπολογίσουν το είδος, την κατεύθυνση και το μέγεθος του κινδύνου. Για να είναι ασφαλείς, προτιμούν, σχεδόν από καθήκον, να υπερεκτιμούν. Ιδιαίτερα μετά όσα συνέβησαν σε τρεις, τουλάχιστον, περιστάσεις, μόνον στα πολύ πρόσφατα χρόνια. Μας το θυμίζουν οι φούσκες με τα ακίνητα, με τις τεχνολογικές μετοχές και με τα τραπεζικά ομόλογα υψηλού κινδύνου.
Οι αγορές συνυπολογίζουν, επίσης πολύ σωστά, ότι η κρίση που προκάλεσε κάθε μια από τις προηγούμενες φούσκες, αντιμετωπίστηκε με συστηματική, και χωρίς άλλη προετοιμασία, φυγή προς τα εμπρός. Τα κράτη και οι κεντρικές τράπεζες, που ανήκουν στα κράτη, όσο κι αν ενεργούν υπό καθεστώς ανεξαρτησίας, πήραν πάνω τους τούς κινδύνους που δεν ήθελε ή δεν μπορούσε να διαχειριστεί η διεθνής αγορά. Σε κάθε μια περίσταση κρίσης, όταν επιτέλους ξεπεράστηκαν τα βαρύτερα συμπτώματα της αμέσως προηγούμενης μεγάλης αναταραχής των ετών ’70, το οικονομικό μας σύστημα πέτυχε την απορρόφησή της.
Η επιτυχία της μεθόδου απορρόφησης, που τελειοποίησε ο προηγούμενος πρόεδρος της κεντρικής τράπεζας των ΗΠΑ Αλαν Γκρίνσπαν, δεν αμφισβητήθηκε για όσο καιρό το σύστημα κατέγραφε απανωτή πρόοδο παραγωγικότητας και δημιουργούσε νέα εισοδήματα στον δυτικό κόσμο. Επιπλέον, οι ίδιες μέθοδοι έμοιαζαν επιτυχημένες, όσο οδηγούσαν σε αύξηση του εισοδήματος όσα κράτη συμμετείχαν στην επέκταση και εμβάθυνση του συστήματος. Η πτώση του σοβιετικού μοντέλου, η μετάλλαξη του κινέζικου καθεστώτος και η έκλειψη των περισσότερων δικτατοριών στον Τρίτο Κόσμο, υποστήριξαν και πολιτικά τη γενικότερη πορεία.
Ομως, πολύ σωστά, οι αγορές εκτιμούν ότι οι κίνδυνοι που έχει να αντιμετωπίσει το σύστημα μεγαλώνουν. Παντού. Οι πόλεμοι με την τρομοκρατία εντείνονται και ταυτοχρόνως γίνονται ολοένα περισσότερο αδιέξοδοι. Οι συμμαχίες είναι ασταθείς και οι σύμμαχοι φαίνονται έτοιμοι να αλλάξουν στρατόπεδο με την πρώτη ευκαιρία. Στις χώρες που κάθονται πάνω στο πετρέλαιο ξεκινά μια μακρόχρονη κοινωνική αναταραχή. Ο χειρότερος όμως κίνδυνος προέρχεται από το μέγεθος των χρεών που έχουν συνάψει τα μεγάλα κράτη του δυτικού κόσμου. Ιδίως γιατί η γιγάντωση του κρατικού χρέους, ακολουθεί την αποσταθεροποίηση του πιστωτικού συστήματος, επομένως των χρηματικών δεσμών, τα οποία, περισσότερο από οτιδήποτε άλλο, κρατούν δεμένο και ομοιογενές το σύστημά μας.
Το αναπτυξιακό αδιέξοδο της Ιαπωνίας έχει δείξει εδώ και πολύν καιρό το αδιέξοδο στην πλευρά του κόσμου στην οποία κατοικούμε. Η ένταση και το μέγεθος της κατανάλωσης των διαθέσιμων πλουτοπαραγωγικών πηγών στην πλευρά του δυτικού κόσμου, όπως τον είχαμε συνηθίσει, δεν μπορεί να συνεχιστεί. Τα μεσαία κράτη είναι πλέον πολύ πιο ισχυρά, σίγουρα διαθέτουν σπουδαίους πληθυσμούς και, όπως όλα δείχνουν, έχουν και τις ικανότητες να αξιοποιήσουν σωστά τους πρωτογενείς πόρους που κατέχουν.
Οι διεθνείς αγορές διαχείρισης κεφαλαίων αντιλαμβάνονται, ορθώς, ότι οι ευκαιρίες αξιοποίησης των διαθεσίμων χρηματικών πόρων έχουν μετακινηθεί, σε πολύ μεγάλο βαθμό, στο τμήμα των νέων κρατών. Ο Τρίτος Κόσμος δεν υπάρχει πια. Αντιθέτως, ο «πρώτος» κόσμος, υποχρεώνεται στην αναδιανομή του παγκόσμιου πλούτου και καταδέχεται μερίδιο μικρότερο από εκείνο στο οποίο είχε συνηθίσει. Κάποτε θα συνέβαινε κι αυτό. Σε χώρες, όπως η Ελλάδα, που μοιράστηκαν την κοινή τύχη όχι όμως και τον κόπο της προηγηθείσης προσπάθειας, το άγος της προσαρμογής προκαλεί φόβο. Λογικό!