Κοίτα ποιoς μιλάει!

3' 58" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Στην Ελλάδα έχουμε δημοκρατία. Δεν είναι βέβαια για να την καμαρώνουμε, αλλά είναι, πάντως, δημοκρατία, κι όποιος αμφιβάλλει ας κάνει μια βόλτα στην Κούβα ή τη Συρία. Θα δει ότι εκεί η βούληση των αρχόντων, που δεν εκλέγονται και δεν αλλάζουν, επιβάλλεται διά της βίας. Αμα δεν σ’ αρέσει πώς κυβερνούν οι αδελφοί Κάστρο και το εκφράσεις, πας μέσα, κι αν παραείσαι εκδηλωτικός, σαν τους φουκαράδες υπηκόους του Ασαντ, το πληρώνεις με τη ζωή σου. Στη Δημοκρατία, αντίθετα, οι πολιτικοί είναι υποχρεωμένοι να στηρίζουν τις απόψεις τους με λόγια, όχι με καρπαζιές. Οσο λοιπόν κι αν κακολογούμε καμιά φορά τη ρητορική, την τέχνη δηλαδή τού να πείθεις με τον λόγο, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι είναι το κύριο εργαλείο της Δημοκρατίας. Το «όπου δεν πίπτει λόγος πίπτει ράβδος» ισχύει και στα κοινά: αν χάσουμε την πίστη μας στον λόγο ως εργαλείου πολιτικής συνεννόησης, θα ξεπέσουμε τελικά στα φοβερά μέσα της μιας ή της άλλης μορφής τυραννίας.

Βέβαια, «καλός ρήτορας» δεν σημαίνει αναγκαστικά «καλός πολιτικός». Αυτό το ήξεραν καλά οι πρόγονοί μας, που πρώτοι καλλιέργησαν τον λόγο ως μέσο της Δημοκρατίας. Κι έτσι, από τη μια θαύμαζαν τη δύναμη της ρητορικής να πείθει ειρηνικά, μα από την άλλη έτρεμαν την ίδια αυτή δύναμη, που μπορούσε να πείσει ενίοτε και για τα πιο επικίνδυνα και επιζήμια πράγματα. Προσπαθώντας να την καταλάβει καλύτερα, ο Αριστοτέλης χώρισε τα ρητορικά επιχειρήματα σε τρία είδη, «λόγου», «πάθους» και «ήθους». Τα πρώτα τα λέμε σήμερα «λογικά» – τέτοια είναι οι συλλογισμοί, οι αριθμοί, τα στοιχεία. Θες λόγω της ιδιοσυγκρασίας μας, θες λόγω της παιδείας μας, τα επιχειρήματα λόγου δεν ευδοκιμούν ιδιαίτερα στην Ελλάδα. Αντίθετα, είναι δημοφιλέστατα τα επιχειρήματα «πάθους», όσα δηλαδή απευθύνονται αντί στον νου στην καρδιά, γαργαλώντας την ελπίδα, την αβεβαιότητα ή τον φθόνο. (Οταν κατηγορούμε έναν πολιτικό για λαϊκισμό, ουσιαστικά εννοούμε ότι χρησιμοποιεί υπερβολικά τα επιχειρήματα πάθους· αλλά βέβαια βρίσκει και τα κάνει).

Το τρίτο είδος επιχειρημάτων, του «ήθους», είναι το λιγότερο συζητημένο – κι όμως είναι τόσο σημαντικό. Το «ήθος» εδώ σημαίνει τον χαρακτήρα, μα και τη γενικότερη συμπεριφορά του ομιλητή, που αναφέρεται, είτε θετικά είτε, στο στόμα αντιπάλου, αρνητικά. Παράδειγμα θετικού επιχειρήματος ήθους είναι η έλλειψη συμφέροντος: αν πείσεις ότι δεν ωφελείσαι προσωπικά από μια πολιτική, γίνεσαι πιο πιστευτός υποστηρίζοντάς την. Παράδειγμα αρνητικού: αν αποδειχθεί ότι ένας μάρτυρας έχει καταδικαστεί στο παρελθόν για ψευδορκία, η όποια μαρτυρία του καταρρέει.

Ο λόγος που αναφέρομαι στο θέμα είναι γιατί πιστεύω ότι η ευαισθητοποίηση στα επιχειρήματα ήθους των πολιτικών μας θα αποτελέσει το χρησιμότερο εργαλείο των πολιτών στο μέλλον. Δυστυχώς, οι κρίσεις έχουν και ετούτο το κακό: διογκώνουν την εξάρτησή μας από τους πολιτικούς. Οταν όλα παν καλά, μπορούμε και να τους ξεχνάμε, μα όσο ζορίζουν τα πράγματα, τόσο οι πολιτικές αποφάσεις αποκτούν βαρύνουσα σημασία στη ζωή μας. Είναι βέβαιο ότι στις δυσκολότερες μέρες που μας περιμένουν, οι πολιτικοί θα πάρουν σημαντικότατες αποφάσεις για τον τόπο. Ποιοι όμως; Και πώς θα τους κρίνουμε εμείς, για να διαλέγουμε τους καλύτερους;

Προσωπικά, εγώ κάνω πια τις επιλογές μου κυρίως με τη λογική των επιχειρημάτων ήθους, είτε δηλώνονται ρητά στα λόγια ενός πολιτικού είτε τα εικάζω από το ποιος είναι και πώς φέρεται. Δε με εντυπωσιάζουν μεγαλοστομίες, αναζητώ μόνο την ειλικρίνεια. Ετσι, για παράδειγμα, έβαλα τα γέλια ακούγοντας την Τετάρτη τον Γιώργο Παπανδρέου να λέει πως αγωνίστηκε για τις δημοκρατικές εξελίξεις στη Λιβύη. Αστεία λόγια από τον ηγέτη ενός κόμματος που θεοποίησε τον τύραννο Καντάφι. Λένε κάποιοι ότι ο Ευάγγελος Βενιζέλος «τα λέει ωραία» για την κρίση. Δε με νοιάζει. Τι έργο έκανε στα προηγούμενα υπουργεία του, για να δίνω βάση στα λόγια του; Ούτε συγκινήθηκα που είπε ότι «θυσίασε τις πολιτικές φιλοδοξίες του», αναλαμβάνοντας την οικονομία. Από άνθρωπο που διέπραξε τη μέγιστη γκάφα -που ίσως τινάξει στον αέρα όλο το πρόγραμμα στήριξης- να τάξει εγγυήσεις στη Φινλανδία, δεν περιμένω τίποτε. Μα ούτε με εντυπωσιάζουν οι περί ανάπτυξης απόψεις του Αντώνη Σαμαρά. Αν πίστευε στην ανάπτυξη, θα πίστευε πρώτα στην αποφυγή της χρεοκοπίας, που παραλίγο να τη φέρει με την αντίδρασή του στο πακέτο στήριξης. Διαλέγω τους πολιτικούς που εκτιμώ με κριτήρια ήθους. Ακούω με προσοχή τον Γιάννη Ραγκούση και την Αννα Διαμαντοπούλου, γιατί έβαλαν δύσκολους στόχους, επέμεναν και τους πέτυχαν. Προσέχω τι λέει η Μαρία Δαμανάκη, γιατί δε δίστασε να γίνει αντιπαθής προειδοποιώντας μας για τους φοβερούς κινδύνους όπου οδηγεί η απραξία μας – προειδοποίηση που σήμερα δυστυχώς είναι πιο επίκαιρη. Μου αρέσει ο Γιώργος Φλωρίδης, γιατί διαφωνώντας με τον πρωθυπουργό παραιτήθηκε από βουλευτής – όχι σαν κάποιους άλλους. Μου δώσαν ελπίδα ο Κωστής Χατζηδάκης και ο Κυριάκος Μητσοτάκης, εκφράζοντας δημόσια αντιρρήσεις, έστω χαμηλόφωνες, στην καταστροφική, αντι-ευρωπαϊκή επίσημη πολιτική του κόμματός τους.

Το τι λέει ένας πολιτικός δε με ενδιαφέρει πια καθόλου από μόνο του. Για να ζυγίσω την αξία των λόγων κοιτάζω -και θα κοιτάζω ολοένα και περισσότερο, όσο βαθαίνει η κρίση- το ποιος μιλάει.

*Ο κ. Απόστολος Δοξιάδης είναι συγγραφέας.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή