Στις 29 Αυγούστου γιόρταζε ο Αϊ-Γιάννης, o επονομοζόμενος Ριγολόγος (ή Κρυαδίτης ή Θερμολόγος κ.ο.κ.). Τα παρατσούκλια αυτά παραπέμπουν στην προστασία που προσέφερε από τα ρίγη και τους πυρετούς, δηλαδή την ελονοσία, μια αρρώστια που μέχρι πριν από 50-60 χρόνια σκότωνε εκατοντάδες Ελληνες και επανεμφανιζόταν σε όλη τη χώρα κάθε χρόνο με τα πρωτοβρόχια του Σεπτέμβρη. Τα χρόνια πέρασαν, η ελονοσία έχει εκλείψει από τη χώρα μας και, μαζί της, οι περισσότερες άλλες ασθένειες που μεταδίδονταν από έντομα (κυρίως, αλλά όχι αποκλειστικά, κουνούπια) όπως ο δάγκειος πυρετός, ο τριήμερος πυρετός και άλλες. Οι λοιμώξεις αυτές πέρασαν στη λήθη και είναι αδύνατο σήμερα να συνειδητοποιήσουν πολλοί πως η ελονοσία ακόμα σκοτώνει ετησίως πάνω από ένα εκατομμύριο συνανθρώπους, κυρίως παιδιά, στις τροπικές χώρες. Παραγνωρίζουμε επίσης το γεγονός πως κάθε χρόνο έχουμε πάνω από 50 εκατομμύρια κρούσματα δάγκειου πυρετού παγκοσμίως. Μάλιστα, κανείς σχεδόν δεν σκέφτεται πως το καλοκαίρι του 1928 αρρώστησε πάνω από το 95% του πληθυσμού της Αθήνας από την ασθένεια αυτή, με πάνω από 1.000 νεκρούς μέσα σ’ ένα-δύο μήνες. Και ξαφνικά ξυπνάμε: εδώ και ένα χρόνο μάς έρχονται νέα «τρομακτικά» νέα. Εφθασε στην Ελλάδα ο ιός του Δυτικού Νείλου, που πέρυσι οδήγησε στον θάνατο δεκάδες συμπολίτες μας. Συνάμα ακούμε και για αυτόχθονα κρούσματα ελονοσίας στη Λακωνία κι αλλού. Οδηγούμαστε λοιπόν, όπως ισχυρίζονται μερικοί, 50 χρόνια πίσω ή έχουμε πάρει, ως χώρα, πορεία προς μια εξομείωση με τροπικές χώρες;
Ανάλογα ερωτήματα τίθενται σε πολλές χώρες του κόσμου, κυρίως στiς λεγόμενες πολιτισμένες, μιας και στις φτωχές το μεγάλο ερώτημα είναι πώς θα απαλύνουμε το πρόβλημα και όχι πως θα το αποφύγουμε. Οσον αφορά την ελονοσία, για την Ελλάδα τα πράγματα είναι σχετικώς αισιόδοξα. Κανείς δεν μπορεί βεβαίως να αποκλείσει την εμφάνιση ενός αυξημένου αριθμού αυτόχθονων κρουσμάτων: οι ανωφελείς κώνωπες, οι φορείς της νόσου, είναι πάντα εδώ, αλλά πέρα από το μικρότερο πλήθος τους, πολλά δεδομένα έχουν αλλάξει από τα μέσα του περασμένου αιώνα. Το σύστημα Υγείας, όσα προβλήματα κι αν έχει, μπορεί να αντεπεξέλθει άνετα. Με λίγα λόγια, και παρά τις κλιματικές αλλαγές, η πιθανότητα να δημιουργηθεί σοβαρό επιδημιολογικό πρόβλημα στην Ελλάδα από την ελονοσία στο μέλλον είναι, με τα σημερινά δεδομένα, σχεδόν μηδενική.
Πού βρισκόμαστε όμως με τον ιό του Δυτικού Νείλου; Σαν την ελονοσία, και αυτή μεταδίδεται μόνο από τσιμπήματα κουνουπιών, οι φορείς της νόσου όμως είναι διαφορετικοί. Οχι πλέον οι ανωφελείς, αλλά κουνούπια άλλων ειδών, κυρίως του γένους Culex, μα όχι μόνο. Η πλειονότητα όσων τσιμπηθούν από μολυσμένα κουνούπια θα περάσει μια ασυμπτωματική λοίμωξη, και ο μέσος άνθρωπος αντιθέτως δεν θα ξέρει καν ότι μολύνθηκε. Ενα ποσοστό 10-20% όμως θα αρρωστήσει ύστερα από περίπου μία εβδομάδα, και για συνήθως 3-6 μέρες θα έχει πυρετό, πονοκέφαλο, πόνους στα κόκαλα και άλλα συμπτώματα μιας τυπικής γρίπης. Ελάχιστοι από τους ασθενείς αυτούς θα προχωρήσουν γρήγορα σε μια σοβαρότατη «νευρολογική εκδοχή» της νόσου (εγκεφαλίτιδα, μηνιγγίτιδα) και θα πρέπει να νοσηλευθούν το ταχύτερο. Πάλι πολύ λίγοι απ’ αυτούς, δυστυχώς, θα καταλήξουν. Τα θύματα είναι κατά κανόνα άτομα με υποκείμενες σοβαρές παθολογικές καταστάσεις. Δυστυχώς, ως ίωση, η νόσος του Δυτικού Νείλου δεν έχει άλλη πλην της συμπτωματικής θεραπείας. Μόνη λύση του προβλήματος είναι η πρόληψη.
Το πρώτο πρόβλημα λοιπόν είναι πώς μπορούμε να ελέγξουμε τους φορείς της νόσου. Ψεκασμοί, έστω, αλλά πού και πότε; Είναι αδύνατο, και σίγουρα μη αποδοτικό, να ψεκάσουμε όλη τη χώρα, εξοχή, πόλεις και χωριά. Μετά, πάλι σε αντίθεση με την ελονοσία που το παθογόνο περνάει μέσω των φορέων από άνθρωπο σε άνθρωπο, στη νόσο του Δυτικού Νείλου τα κουνούπια πρώτα τσιμπάνε τα πουλιά, αποδημητικά και τοπικά, που αποτελούν τη δεξαμενή του ιού, και μετά τον άνθρωπο, μεταφέροντας έτσι τον παθογόνο παράγοντα. Τι κάνουμε λοιπόν με τα πουλιά; Μάλλον εδώ κανείς δεν μπορεί να προτείνει σοβαρή λύση. Το μόνο που βοηθά, λοιπόν, σε απουσία εμβολίου, είναι η αποφυγή των τσιμπημάτων των κουνουπιών.
Κανείς δεν γνωρίζει γιατί, ενώ μολυσμένα από τον ιό πουλιά υπήρχαν ανέκαθεν τόσο στην Ελλάδα όσο και στις ΗΠΑ, η νόσος εμφανίσθηκε πριν από ένα έτος εδώ και 11 στην Αμερική. Εχουν προταθεί μεν θεωρίες, αλλά καμία απ’ αυτές δεν έχει αποδειχθεί ακόμη ως αληθινή. Κι όπως μας ήρθε η νόσος του Δυτικού Νείλου είναι πιθανό να εμφανισθούν μελλοντικώς στην Ελλάδα κι άλλες λοιμώξεις όπως η Chikunguya τo 2007 στη βόρειο Ιταλία η και πάλι ο δάγκειος, ιδίως επειδή ο φορέας και των δύο είναι το κουνούπι τίγρης που εγκαταστάθηκε πριν από λίγα χρόνια στη χώρα μας.
Μια τελευταία κουβέντα για τα κουνούπια. Απ’ όλα τα ζώα της Φύσης, αυτά σκοτώνουν πιο πολλούς ανθρώπους από, αθροιστικά, καρχαρίες, λύκους, λιοντάρια, τίγρεις, κροκοδείλους κι όλα τα άλλα ζώα «δολοφόνους». Ας τα αποφεύγουμε λοιπόν…
* Ο κ. Κίτσος Λούης είναι καθηγητής Βιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης