Η επιστροφή στην Ελλάδα της σήμερον αποτελεί ταξίδι σε κάποιο παρελθόν πριν οι φατρίες συγκροτηθούν σε ενιαίο κοινωνικό σώμα, όταν οι κυνηγοί επιδίδονταν σε συγκρούσεις ενώπιον κοινού θηράματος. Η Οδύσσεια της επιλογής πρωθυπουργού της «μεταβατικής» κυβέρνησης κατέδειξε τις αδυναμίες του πολιτικού μας προσωπικού να επιδοθεί σε συναινετικές διαπραγματεύσεις. Η αίσια κατάληξη έπειτα από απίθανες παλινδρομήσεις αποδίδεται στις αντιδράσεις των συνετών στα δύο μεγάλα κόμματα. Ισως μέλη της «μεταβατικής» κυβέρνησης μαζί με τους διαμαρτυρόμενους του ΠΑΣΟΚ και της Ν. Δ. να αποτελέσουν τη μαγιά του νέου σχηματισμού που όλοι περιμένουμε. Ο χρόνος θα δείξει. Εδώ θα επιχειρήσουμε να επιστρέψουμε σε σύγχρονο ιδεολογικό χώρο με οδηγό πρόσφατες προσλήψεις από μεγάλο ταξίδι στις ΗΠΑ.
Ο Φιλελευθερισμός ως ιδεολογία παρουσιάζει τη μεγαλύτερη ποικιλία σε διαβαθμίσεις, σε προσμείξεις και σε υποδείγματα. Αντίθετα από όλες τις μορφές του Σοσιαλισμού, ο Φιλελευθερισμός δεν διαθέτει συστηματική κοσμοθεωρία και αντίθετα από κάθε έκφραση συντηρητισμού δεν έχει μακρινό παρελθόν. Το πιο συγκροτημένο μανιφέστο των Φιλελευθέρων βρίσκεται στη «Δεύτερη Πραγματεία για τη Διακυβέρνηση» του Βρετανού John Locke, ο οποίος και μπορεί να θεωρηθεί ο ιδρυτής της ιδεολογίας. Οι Γιρονδίνοι της Γαλλικής Επανάστασης (οι οποίοι επηρέασαν και τον Αδαμάντιο Κοραή) βασίστηκαν στον προ εκατονταετίας προκάτοχό τους Locke, αλλά η σκέψη του διατηρήθηκε και διευρύνθηκε κυρίως στη Βρετανία. Η σχολή των Ωφελιμιστών με επικεφαλής τους Jeremy Bentham και John Stuart Mill εκφράζουν την τετράγωνη εμπειρική παράδοση των Βρετανών.
Στις ΗΠΑ ο Φιλελευθερισμός απέκτησε ιδεολογικό μονοπώλιο. Σε ένα περιβάλλον χωρίς Φεουδαλικό παρελθόν, και έναν πόλεμο κατά των προνομίων του βρετανικού στέμματος, η ιδεολογία του Locke αναπτύχθηκε σαν τροπικό φυτό σε ιδεολογικό κενό, χωρίς ανταγωνιστικές θεωρίες. Αλλη πολιτική θεωρία δεν κατάφερε να αποκτήσει αξιόπιστο μέγεθος στις ΗΠΑ. Η ποικιλία ωστόσο της ιδεολογίας σε διαβαθμίσεις ανάμεσα στον ορθολογισμό και την πίστη δημιουργεί προβλήματα κατάταξης των Φιλελευθέρων του Δημοκρατικού Κόμματος, οι οποίοι κυμαίνονται ανάμεσα στις απόψεις του John Rawls αφενός και του Michael Sandel αφετέρου, ή των Ρεπουμπλικανών που διαφοροποιούνται από τον Frederick Hayek, ως τη λαϊκιστική εκδοχή των «πάρτυ του τσαγιού».
Οι Ρεπουμπλικανοί παρουσιάζουν πλέον τη μεγαλύτερη ποικιλότητα γιατί αποτελούν στην πραγματικότητα μια παράδοξη συμμαχία ανάμεσα στους κεφαλαιούχους που αντιμετωπίζουν τον Φιλελευθερισμό με οικονομικούς όρους και τους λαϊκούς οπαδούς του κόμματος, οι οποίοι βδελύσσονται την έννοια των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ιδιαίτερα όσα αφορούν μειοψηφίες πάσης μορφής. Πιστεύουν κυρίως στα δικαιώματα της πλειοψηφίας στην οποία θεωρούν ότι ανήκουν και καταγγέλλουν με πάθος καθετί που απειλεί τη συνεκτικότητα της κοινότητάς τους. Είναι άραγε οι οπαδοί των «πάρτυ του τσαγιού» Φιλελεύθεροι ή υπερσυντηρητικοί; Με την ορθόδοξη έννοια του όρου συντηρητικοί δεν είναι γιατί μισούν τους προνομιούχους αλλά εξαιρούν τους αυτοδημιούργητους του είδους. Πιστεύουν στον αμερικανικό μύθο και συντηρούν όλους τους αναχρονισμούς που ενισχύουν την ταυτότητα και την αυθεντικότητα του μικρού ανθρώπου. Το πιο ασύμβατο με τον Φιλελευθερισμό στοιχείο είναι η ροπή τους προς λαϊκές χριστιανικές κοσμοθεωρίες. Πώς συμβιβάζεται η έννοια του προπατορικού αμαρτήματος με την αντίληψη του αμερικανικού συντάγματος ότι οι άνθρωποι γεννιούνται με το προνόμιο της ελευθερίας; Απλώς δεν συμβιβάζεται. Η δουλεία του προπατορικού αμαρτήματος ασφαλώς δεν συνιστά χαρακτηριστικό ελευθέρων ανθρώπων που έχουν δικαίωμα στην ευτυχία. Η σύγχυση που επικρατεί ανάμεσα στους οπαδούς των «πάρτυ» είναι διάχυτη.
Οι κοκορομαχίες ανάμεσα στους υποψηφίους για το χρίσμα του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος στις εκλογές του 2012 απέδωσαν τη σύγχυση αυτή. Ο μαύρος υποψήφιος Ουόλτερ Κέιν προηγείται προς το παρόν, γιατί είναι ο πιο διασκεδαστικός. Οι Πέρρυ και Μπάκμαν είναι οι πιο γραφικοί και ο Σαντόρουμ ο πιο δυσάρεστος. Ο Μιτ Ρόμνεϊ συγκεντρώνει τις περισσότερες πιθανότητες γιατί εμφανίζεται σαν σοβαρός χωρίς όμως να προσφέρει κάποια πυξίδα κατεύθυνσης. Με τέτοιους αντιπάλους ο πρόεδρος Ομπάμα δεν φαίνεται προς το παρόν να κινδυνεύει. Κινδυνεύουμε όμως εμείς από το αναχρονιστικό πολιτικό μας προσωπικό. Αναμένουμε τους παράκλητους στις οθόνες μας.
*Ο κ. Θάνος Βερέμης είναι αντιπρόεδρος του ΕΛΙΑΜΕΠ.