Ο αναγνώστης θα μου συγχωρήσει τον παρεξηγήσιμο τίτλο. Δεν αφορά το παπανδρεϊκό ατόπημα. Δημοψήφισμα να γίνει για να αποκτήσουμε ανανεωμένο Σύνταγμα. Το υπάρχον έχει αποτύχει και όσο μένει το ίδιο, θα αναπαράγει τα ίδια προβλήματα και την ίδια ποιότητα πολιτικών. Δεν είναι ολόκληρο το Σύνταγμα ελαττωματικό, αλλά περιέχει βασικές αδυναμίες, ορισμένες εκ κατασκευής και άλλες επίκτητες. Αυτές οι αδυναμίες έχουν συμβάλει καθοριστικά στη στρεβλή πολιτική πορεία της χώρας. Φτάνει να σκεφτούμε την τύχη οποιουδήποτε οργανισμού, είτε είναι επιχείρηση είτε σωματείο ή σύλλογος, που το καταστατικό του εξασφαλίζει ότι όσο ανίκανα, ανεύθυνα ή και ανέντιμα άσκησε μια διοίκηση τα καθήκοντά της, δεν θα υποστεί κυρώσεις. Καταστατικό που δίνει την ευχέρεια στις διοικήσεις να αλλάζουν κάθε τόσο τον τρόπο της επανεκλογής τους. Αναφέρω δύο από τις πολλές αμαρτίες του ανώτατου θεσμού μας.
Το Σύνταγμα έπαιξε πρωτεύοντα ρόλο στη διαμόρφωση και τη συντήρηση του πολιτικού συστήματος που έχει φέρει την Ελλάδα στη σημερινή τραγική θέση. Τώρα που το «σύστημα» παραπαίει, δεν πρέπει να χαθεί η δυναμική που έχει προκαλέσει το σύνθημα «δημοψήφισμα». Η σύγχυση και ο λαϊκός θυμός είναι ανάγκη να διοχετευθούν, να αποκτήσουν συγκεκριμένο στόχο για να μη σπαταλιούνται σε ανούσια και βλαβερά ξεσπάσματα, παιχνίδι στα χέρια δημαγωγών. Ας είναι ο στόχος αυτός η ριζική αναθεώρηση του Συντάγματος. Το εγχείρημα θα αποτελούσε πραγματική πολιτειακή υπέρβαση, ξεπέρασμα των αδιέξοδων με ομαλό τρόπο και θα έδινε στον λαό τη δυνατότητα να εκφραστεί και να επιλέξει. Ο χρόνος είναι κατάλληλος. Ο κόσμος έχει μπει σε φάση έντονης πολιτικοποίησης που θα διαρκέσει και θα ενταθεί, γιατί η κρίση είναι ακόμη στην αρχή της. Ο πολίτης θα είναι δεκτικός σε προτάσεις αν του τεθούν κατανοητά, ξεκάθαρα και με τρόπο σωστό. Και όταν θα γνωρίζει ότι θα συμμετάσχει άμεσα ψηφίζοντας. Η συγκυρία για να ανοίξει το θέμα του Συντάγματος είναι επίσης ευνοϊκή, επειδή οι προνομιούχοι που δημιούργησε και θα το υπερασπιστούν βρίσκονται σε ανυποληψία, όπως ώς ένα βαθμό και το ίδιο. Αν πρόκειται να βγει κάτι θετικό από την κρίση, αυτό δεν μπορεί παρά να σχετίζεται με ριζικές μεταβολές στον τρόπο διακυβέρνησης. Παραγωγή πολιτικής σήμερα δεν νοείται όσο δεν ακουμπάει τις βασικές αιτίες των προβλημάτων μας.
Ψάχνουμε να αλλάξει κάτι. Τον εσωτερικό κόσμο του Παπανδρέου και του Σαμαρά δεν είναι στο χέρι μας να τους διορθώσουμε. Το Σύνταγμα είναι. Δεν λύνει όλα τα προβλήματα, αλλά είναι ένα βήμα μπροστά. Το Σύνταγμα, σεβαστό ως θεσμός, δεν παύει να είναι εργαλείο. Αρκεί και ένα ελαττωματικό εξάρτημα για να το καταστήσει άχρηστο και το δικό μας έχει πλήθος. Τριάντα έξι χρόνια λειτουργίας έχουν αναδείξει τις αδυναμίες του θεσμού και μία από αυτές είναι η παράλυση που προκαλούν τα άρθρα που σχετίζονται με την αναθεώρησή του. Στην πραγματικότητα, την κάνουν ανέφικτη και η Ιστορία έχει δείξει ότι θεσμοί χωρίς ευελιξία και προσαρμοστικότητα προκαλούν αγκυλώσεις, που με τη σειρά τους οδηγούν σε εκρήξεις. Με δημοψήφισμα το εμπόδιο ξεπερνιέται. Για να καρποφορήσει η προσπάθεια βελτίωσης του Συντάγματος είναι ανάγκη να προηγηθεί του δημοψηφίσματος δημόσιος διάλογος με χρήση όλων των Μέσων Επικοινωνίας και ιδιαίτερα του Διαδικτύου, που δεν ελέγχεται από συμφέροντα και επιτρέπει στον καθένα να λέει ελεύθερα τη γνώμη του.
Η συζήτηση μπορεί να αρχίσει με ορισμένα απλά ερωτήματα, όπως: Είναι σωστό οι υπουργοί να προέρχονται από τη Βουλή; Το ερώτημα αφορά την αρχή της διάκρισης των εξουσιών, αλλά και πιο άμεσα την κύρια αιτία του ρουσφετιού και συναλλαγής. Αρμόζει να διορίζουν οι κυβερνήσεις την ηγεσία του δικαστικού κλάδου; Επίσης αφορά τη διάκριση των εξουσιών και την ανεξαρτησία της Δικαιοσύνης. Ηδη παραπάνω ανέφερα το θέμα της βουλευτικής ασυλίας, της ευκολίας αλλαγής του εκλογικού συστήματος και την αδυναμία αναθεώρησης του ίδιου του Συντάγματος μέσα σε ρεαλιστικές προθεσμίες.
Είναι και πολλά άλλα που θα έπρεπε να τεθούν και δεν υπάρχουν παντού εύκολες απαντήσεις. Στον απόλυτο κυνισμό και στην αποκαρδίωση που επικρατούν, όλα αυτά μπορεί να φαντάζουν ουτοπιστικά. Αλλά από κάπου πρέπει να αρχίσουν οι Ελληνες να ξαναφτιάχνουν το σπίτι τους.
* Ο κ. Παναγής Βουρλούμης είναι πρώην πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του ΟΤΕ.