Τον Δεκέμβριο του 2010 δόθηκε στη δημοσιότητα το Παγκόσμιο Βαρόμετρο της Διαφθοράς, μια παγκόσμια έρευνα κοινής γνώμης της Διεθνούς Διαφάνειας, σύμφωνα με την οποία στην κορυφή των πιο διεφθαρμένων θεσμών, κατά τη γνώμη των Ευρωπαίων πολιτών, βρίσκονται τα πολιτικά κόμματα και η Βουλή. Η χώρα μας δεν αποτελούσε εξαίρεση.
Ενα χρόνο μετά, τον Δεκέμβριο του 2011, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, θέλοντας να καλλιεργήσει μια νέα σχέση εμπιστοσύνης με τους Ευρωπαίους πολίτες, ανατρέποντας το αρνητικό κλίμα από τα οικονομικά σκάνδαλα που δημοσιεύθηκαν τον Μάρτιο του 2011, προέβη στην υιοθέτηση ενός τροποποιημένου και οπωσδήποτε βελτιωμένου κώδικα δεοντολογίας, ύστερα από μια μακρά περίοδο διαβουλεύσεων, στις οποίες συμμετείχε και η Διεθνής Διαφάνεια με κατάθεση προτάσεων.
Ο νέος κώδικας δεοντολογίας δημιουργεί προϋποθέσεις καταπολέμησης της διαφθοράς, της δωροδοκίας και της σύγκρουσης συμφερόντων και περιορίζει τις ευκαιρίες παρασκηνιακής δράσης (lobbying) των μελών του Ευρωκοινοβουλίου. Μέσα από λεπτομερέστερη έκθεση των «πόθεν έσχες» των ευρωβουλευτών, τη δημιουργία συμβουλευτικής επιτροπής για την αποτελεσματική εφαρμογή και εποπτεία του κώδικα και άλλες διατάξεις, δημιουργείται ισχυρή ασπίδα εναντίον ανήθικων και διεφθαρμένων συμπεριφορών και πρακτικών.
Θα ήθελα ενδεικτικά να αναφέρω χαρακτηριστικά τις κατευθυντήριες αρχές δεοντολογίας που οι ευρωβουλευτές στην εκτέλεση των καθηκόντων τους οφείλουν να ακολουθούν και να σέβονται, όπως είναι η ανιδιοτέλεια, η ακεραιότητα, η διαφάνεια, η επιμέλεια, η τιμιότητα, η υπευθυνότητα, προστατεύοντας το κύρος του Κοινοβουλίου. Επίσης, οι ευρωβουλευτές δεν έρχονται σε οποιαδήποτε συμφωνία για δράση ή ψήφο προς όφελος οποιουδήποτε τρίτου φυσικού ή νομικού προσώπου, η οποία θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο την ελευθερία ψήφου τους, ούτε επιζητούν, αποδέχονται ή λαμβάνουν οποιαδήποτε άμεση ή έμμεση οικονομική παροχή ή άλλη αμοιβή, ως αντάλλαγμα για την άσκηση επιρροής ή την ψήφιση νομοθεσίας, προτάσεων ψηφίσματος, γραπτών δηλώσεων ή ερωτήσεων που έχουν υποβληθεί στο Κοινοβούλιο ή σε κάποια από τις επιτροπές του, και αποφεύγουν συνειδητά οποιαδήποτε κατάσταση που ενδέχεται να προσομοιάζει με δωροδοκία.
Εν ολίγοις, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, σε χρόνο ρεκόρ, κατάρτισε και έθεσε σε ισχύ τον βελτιωμένο κώδικα δεοντολογίας, θεμελιώνοντας τις αρχές της διαφάνειας, της ακεραιότητας και της εντιμότητας, και μάλιστα με την ευρεία συναίνεση των ευρωβουλευτών. Ο συγκεκριμένος κώδικας, παρά τα τρωτά του σημεία (π. χ. μη επιβολή αυστηρότερων κυρώσεων σε περίπτωση καταστρατήγησης των διατάξεων), αποτελεί παράδειγμα προς μίμηση για τα εθνικά Κοινοβούλια.
Στον αντίποδα του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, βρίσκεται η Ελληνική Βουλή και τα ελληνικά πολιτικά κόμματα. Η πρόσφατη έρευνα της Διεθνούς Διαφάνειας-Ελλάδος για την Αξιολόγηση του Εθνικού Συστήματος Ακεραιότητας, θεσμοί-πυλώνες του οποίου είναι η νομοθετική εξουσία (Βουλή) και τα πολιτικά κόμματα, κατέδειξε την αναξιοπιστία των εν λόγω θεσμών και την ανεπάρκειά τους όσον αφορά την πρόληψη και καταπολέμηση της διαφθοράς. Δεν είναι τυχαίο ότι και οι δύο θεσμοί βρίσκονται κάτω από τη βάση (με βαθμολογία 45% και 42% αντίστοιχα).
Η Διεθνής Διαφάνεια-Ελλάς εκτός από τις διαπιστώσεις, δίνει συγκεκριμένες προτάσεις βελτίωσης, αναγνωρίζοντας ότι κάποιες απαιτούν συνταγματικές ρυθμίσεις. Ενδεικτικά αναφέρονται:
– Κατάργηση της βουλευτικής ασυλίας για όλα τα μη πολιτικά αδικήματα.
– Εξομοίωση του καθεστώτος παραγραφής αδικημάτων των πολιτικών προσώπων με αυτό που ισχύει για τους πολίτες.
– Ανάρτηση και συνεχής παραμονή στο Διαδίκτυο του «πόθεν έσχες» των βουλευτών από την ημέρα που εισήλθαν στη Βουλή μέχρι τώρα.
– Ουσιαστική αναβάθμιση της Επιτροπής που ελέγχει τις εκλογικές δαπάνες.
– Ρυθμίσεις για τη χρηματοδότηση & τις συναλλαγές των πολιτικών κομμάτων.
– Θέσπιση νόμου λειτουργίας των κομμάτων.
– Καθιέρωση ενός κώδικα δεοντολογίας.
Ισως ήρθε ο καιρός, οι βουλευτές μας να σταθούν στο ύψος των περιστάσεων, και ακολουθώντας το πρότυπο του Ευρωκοινοβουλίου, να νοικοκυρέψουν τον «οίκο» τους ώστε να κερδίσουν μέρος της εμπιστοσύνης του «δήμου». Η εφαρμογή ενός προσαρμοσμένου -στην ελληνική πραγματικότητα- κώδικα δεοντολογίας για το Ελληνικό Κοινοβούλιο θα μπορούσε να είναι η αφετηρία της προσπάθειας ανάκτησης της εμπιστοσύνης των πολιτών και της ενδυνάμωσης της ακεραιότητας του ελληνικού συστήματος.
* Ο κ. Κώστας Μπακούρης είναι πρόεδρος της Μη Κυβερνητικής Οργάνωσης «Διεθνής Διαφάνεια-Ελλάς».