« Είναι κατάντια για μια κοινωνία να σβήνει η ανάσα της ανάγνωσης», είπε ένας Ελληνας πεζογράφος με αφορμή τη βράβευση του τελευταίου μυθιστορήματός του από ένα έγκριτο λογοτεχνικό περιοδικό. Ο ίδιος μίλησε για την κρίση που «έχει σκοτώσει το βιβλίο», για τα βιβλιοπωλεία που δεν πουλάνε, τους εκδοτικούς οίκους που κλείνουν. «Οι άνθρωποι, βέβαια, και σωστά, πρώτα κοιτάνε τι θα φάνε και μετά τι θα διαβάσουν», όμως «η φιλοσοφία και η τέχνη μάς βοηθούν να ζούμε».
Συγκίνηση προκάλεσε ο θάνατος της Ζωρζ Σαρή, όμως τυπικά, βαριεστημένα παρουσιάστηκε στα περισσότερα Μέσα η είδηση για τον πρόσφατο θάνατο του Ρέι Μπράντμπερι, ενός συγγραφέα που ήταν κάτι παραπάνω (ή μάλλον κάτι διαφορετικό) από «μετρ της επιστημονικής φαντασίας».
Στα χρόνια της Μεγάλης Υφεσης, ένας έφηβος, ο Ρέι Μπράντμπερι, είχε κάνει τη δημόσια βιβλιοθήκη του Λος Αντζελες δεύτερο σπίτι του. Εκεί ανάσαινε, εκεί ταξίδευε, εκεί μάθαινε. Η βιβλιοθήκη έγινε το πανεπιστήμιό του, αλλά και η τροφός του. Πριν από δύο χρόνια, στα βαθιά γεράματα, ο Μπράντμπερι εξήγησε ότι το πασίγνωστο «Φαρενάιτ 451», που εκδόθηκε το 1953, «δεν» είναι μια καταγγελία για τη λογοκρισία και τον σκοταδισμό της εξουσίας, αφού η κυβέρνηση αρχίζει να καίει τα βιβλία όταν οι άνθρωποι έχουν πάψει πια να τα αγοράζουν και να τα διαβάζουν. Το σύστημά τους έχει μπουκώσει με «πληροφορίες», με «γεγονοτοειδή» (factoids), ώστε να νομίζουν ότι σκέφτονται, ότι κινούνται ενώ στην πραγματικότητα μένουν ακίνητοι.
Ναι, αλλά το μεγάλο γεγονός είναι ότι πτωχεύουμε και οι σημερινές εκλογές θα κρίνουν τον τρόπο ή την αναβολή ή, για τους αισιόδοξους, τη ματαίωση της πτώχευσης. Τι χώρος περισσεύει για τη λογοτεχνία, τη μουσική, το θέατρο, όταν δεν υπάρχουν (ή φοβόμαστε ότι θα πάψουν να υπάρχουν) φάρμακα, πετρέλαιο, ψωμί;
Εκτός από την οικονομική χρεοκοπία, υπάρχουν και άλλες μορφές πτώχευσης, όπως η πνευματική ξηρασία, η αυτιστική καταναλωτική ψευδο-επικοινωνία, η πληροφορία που μεταμφιέζεται σε γνώση. Σε οριακές καταστάσεις, σαν τη σημερινή, η τέχνη (η λαϊκή και η υψηλή) μπορεί να γίνει ανάχωμα, εφήμερο αλλά πολύτιμο, στην εκβαρβάρωση. Αυτό συνέβη το 1942 με την ηρωική εκτέλεση της 7ης συμφωνίας του Σοστακόβιτς στο πολιορκημένο Λένινγκραντ, όπως και με τις συμφωνικές συναυλίες στο γκέτο της Βαρσοβίας τον ίδιο χρόνο, προτού τις απαγορεύσουν οι γερμανικές αρχές.
Η τηλεοπτική όπως και η ψηφιακή δημοκρατία λατρεύει ή μάλλον φωταγωγεί τους «επώνυμους», σχολιάζει και σκαλίζει ηδονικά τις δηλώσεις τους, αφήνει όμως στο ημίφως το έργο τους. Οι άνθρωποι του πολιτισμού μίλησαν για τις εκλογές και την πολιτική (και καλά έκαναν), όμως οι πολιτικοί δεν μίλησαν για τον πολιτισμό παρά μόνο συμβατικά. Ο πολιτισμός ήταν ο ξεχασμένος εξόριστος της προεκλογικής περιόδου.
Η φράση «διαβάζετε βιβλία, κάνουν καλό» μοιάζει το ίδιο ξερακιανή και κοινότοπη με τη συμβουλή «τρώτε φρούτα, κάνουν καλό». Οταν όμως ο πολιτισμός εξορίζεται από τη ζωή των πολλών, όταν μετατρέπεται σε χόμπι πολυτελείας για ευαίσθητες ή αργόσχολες ψυχές, τότε η κοινωνία απομένει γυμνή, σαστισμένη και οργισμένη στις θύελλες των καιρών.