Κάποτε, στο πρώτο μισό της δεκαετίας του ’80, η Ευρώπη εφάρμοζε το Σχέδιο Νταβινιόν. Τα ένδοξα εργοστάσια σιδήρου και χάλυβα έκλειναν το ένα μετά το άλλο. Καταργήθηκε παραγωγή 32 εκατομμυρίων τόνων (σε ένα σύνολο 126 εκατ.) μέσα σε πέντε χρόνια. Χάθηκαν πάνω από 250.000 θέσεις εργασίας. Οι διαδηλώσεις κατά του Βέλγου επιτρόπου και υποκόμη, ουγγρικής καταγωγής, εξαιρετικού διπλωμάτη και δημιουργού της αρχικής ιδέας ενός ευρωπαϊκού χώρου, ήσαν εξαιρετικά έντονες. Σκεφτείτε ότι η Κοινή Αγορά, η ΕΟΚ και η Ενωμένη Ευρώπη, όλα αυτά ξεκίνησαν από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Ανθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ).
Η κρίση του χάλυβα ήταν ένα από τα δυσάρεστα αποτελέσματα της μεγάλης κρίσης της δεκαετίας του ’70. Εκείνη η κρίση σημαδεύτηκε από την κατάρρευση των σταθερών ισοτιμιών μεταξύ των νομισμάτων της ζώνης του δολαρίου. Χρειάστηκε η επανάσταση που προκάλεσε η απελευθέρωση όλων των αγορών, στη δεκαετία του ’80, για να επανέλθουν σε θετικό έδαφος οι δυτικές οικονομίες και να αντιμετωπιστούν τα μεγάλα προβλήματα των αναδυόμενων κρατών του τρίτου κόσμου.
Οι διεθνείς επενδύσεις και το άνοιγμα του παγκόσμιου εμπορίου έφεραν την παγκοσμιοποίηση. Οι χρηματοοικονομικές συναλλαγές αποτέλεσαν τη βάση και το εργαλείο αυτής της έκρηξης. Η έκρηξη έφερε πλούτο. Εφερε όμως και μια νέα, ίσως τη χειρότερη απ’ όσες έχουμε γνωρίσει, κρίση στην οικονομία. Αρα στην κοινωνία και στην πολιτική.
Η βιομηχανία του χρήματος είναι, αυτή τη φορά, στο επίκεντρο του σεισμού. Με άλλα λόγια, οι τράπεζες, όπως τα χυτήρια στην εποχή Νταβινιόν, κινδυνεύουν. Κάποιες έκλεισαν. Επειτα από μια μεγάλη απάτη ή την εταιρική τους συγχώνευση. Η μεγάλη κρίση ρευστότητας υποχρέωσε τα κράτη να σπεύσουν προς διάσωση. Σε μια πρώτη φάση, μεταξύ 2008 και 2010, φάνηκε ότι η κρίση θα μπορούσε να αναχαιτισθεί. Χρειάστηκε, βεβαίως, να αναληφθεί ένα τεράστιο χρέος στην πλάτη των κρατών. Με αποτέλεσμα να μεταφερθούν τα ερωτήματα στο αξιόχρεο των κρατικών ομολόγων.
Ομως, ούτε αυτό ήταν αρκετό για να σταματήσει η κρίση. Οι καταθέτες και όσοι επενδύουν σε τίτλους σταθερού εισοδήματος, όπως είναι τα κρατικά ομόλογα, άρχισαν να ανησυχούν. Η εγγύηση μέχρι 100.000 ευρώ για κάθε καταθέτη σε κάθε τράπεζα φάνηκε, αρχικώς, ως μια επαρκής ασπίδα. Γρήγορα, όμως, έγινε αντιληπτό ότι στην περίπτωση που ένα κράτος δεχθεί επίθεση από τις αγορές, με αποτέλεσμα να μειωθεί η αξία των ομολόγων του, η κρίση εμπιστοσύνης θα διαβρώσει τα πάντα.
Πράγματι, πολλοί αποταμιευτές άρχισαν να τοποθετούν τα χρήματά τους έξω από τη χώρα τους. Ισπανοί και Ελληνες, όπως παλαιότερα στην Αργεντινή και πρόσφατα στην Ισλανδία, προτίμησαν να δημιουργήσουν καταθετικούς λογαριασμούς ή να αποκτήσουν μαζικά τίτλους που δημιούργησαν σοβαρή αστάθεια στα εθνικά τραπεζικά συστήματα. Από την αρχή της κρίσης, η Ελλάδα «έχασε» σχεδόν 90 δισ. ευρώ.
Η ιδέα μιας Τραπεζικής Ενωσης ήρθε να προσφέρει μια λύση. Την είχε παρουσιάσει ο πρόεδρος της Επιτροπής Μπαρόζο, στις 23 Μαΐου. Στις 28 Ιουνίου, θα δούμε την αρχική προσπάθεια μιας πολιτικής συμφωνίας για την προώθηση ενός νέου, ενιαίου, συστήματος εγγύησης των καταθέσεων. Επιδιώκεται να απαντηθεί με σαφή τρόπο μια στοιχειώδης ανησυχία των πολιτών. Πού θα είναι ασφαλή τα χρήματά μου;
Η αυθόρμητη απάντηση είναι ότι η Γερμανία, το Λουξεμβούργο, η Αυστρία ή η Ελβετία είναι ασφαλέστεροι θεματοφύλακες. Αν όμως η ασφάλεια είναι ίδια για ένα λογαριασμό που τηρείται στη Νεάπολη της ελληνικής Λακωνίας ή στο Μέμινγκεν της γερμανικής Βαυαρίας, τότε όλοι θα αισθάνονται καλύτερα. Για να συμβεί αυτό, πρέπει η Ευρωπαϊκή Ενωση να εγγυάται όλες τις καταθέσεις, σε όλες τις ευρωπαϊκές τράπεζες.
Χρειάζεται ακόμη κοινός οργανισμός ελέγχου, κοινοί κανόνες ασφαλείας των τραπεζών και ένα σχήμα αμοιβαίας εξασφάλισης. Το τελευταίο, πολύ απλά, σημαίνει ότι αν ένα «εθνικό» ταμείο ασφάλισης καταθέσεων χρειαστεί άμεση υποστήριξη, θα μπορεί να την πάρει από τα άλλα «εθνικά» ταμεία.
Η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ενωση είναι μια καλή ιδέα. Ειδικά στη δική μας περίπτωση. Οπως και σε όσες περιπτώσεις θα γίνεται ανακεφαλαιοποίηση τραπεζών με ευρωπαϊκά κεφάλαια. Η περίπτωση της Ελλάδας και της Ιρλανδίας, που ήδη ακολουθείται από την Ισπανία, μετά τη διάσωση τραπεζών σε Γερμανία, Αυστρία και Ηνωμένο Βασίλειο, έχει προσφέρει επαρκή εμπειρία.
Ειδικά όμως για τους Ελληνες, η Τραπεζική Ενωση θα προσφέρει κάτι σπουδαιότερο. Αφού οι Ευρωπαίοι θα πληρώσουν την επανακεφαλαιοποίηση, θα αναλάβουν τον έλεγχο και θα γράψουν το χρέος στα δικά τους βιβλία. Κυρίως, όμως, όπως κάποιοι ακόμη ελπίζουν, θα αποτρέψει την παράδοση των τραπεζών σε κομματικά χέρια. Αυτός ο κίνδυνος είναι ίσως ο μεγαλύτερος όλων αυτή τη στιγμή.