«Σε όλες τις βιβλιοθήκες αυτές τις ημέρες υπάρχει ένα τεράστιο δημιουργικό άγχος και θετική ενέργεια». Σαν να μιλούσε για άλλη χώρα, για άλλο τόπο. Και το σημαντικότερο: δεν διηγούνταν ένα μελλοντικό σενάριο αλλά περιέγραφε μια πραγματικότητα. Συμβαίνει αυτήν την εποχή σε 72 δημόσιες – δημοτικές βιβλιοθήκες σε όλη την Ελλάδα. Για δύο μήνες, Ιούλιο και Αύγουστο, 1.450 εκδηλώσεις υπολογίζεται να φιλοξενήσουν περίπου 20.000 παιδιά και γονείς. Πρόκειται για την καλοκαιρινή εκστρατεία «δημιουργικότητας και φιλαναγνωσίας», «Διαδρομές με πυξίδα τη βιβλιοθήκη», που εντάσσεται στο πρόγραμμα «future library» (το οποίο χρηματοδοτεί το Ιδρυμα Σταύρος Νιάρχος). Μιλώντας με τον συντονιστή του προγράμματος, Δημήτρη Πρωτοψάλτου, οι πληροφορίες συνθέτουν το παζλ μιας Ελλάδας παραγωγικής, δημιουργικής, αισιόδοξης, βουλιμικής στη γνώση και στην πρόοδο. Θα παρέπεμπε σε διαφημιστικό σποτ αν όλα δεν ήταν αποτέλεσμα πολύχρονης προετοιμασίας και συστηματικής προσπάθειας. Θα μπορούσε να είναι το ελληνικό ανάλογο του γαλατικού χωριού, της μικρής, σθεναρής εξαίρεσης και αντίστασης, μέσα σε ένα περιβάλλον που τροφοδοτούσε τον εφησυχασμό και διόγκωνε τη φούσκα.
Η «διαδρομή» ήταν μία στην αρχή και μοναχική. Χρειάστηκαν πάνω από 20 χρόνια για να πολλαπλασιαστούν σε «διαδρομές» και να αποκτήσουν και «πυξίδα».
Ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Ας ακολουθήσουμε την πορεία ενός ανθρώπου και μιας βιβλιοθήκης, όχι γιατί είναι μοναδική, υπάρχουν και άλλα παραδείγματα στην Ελλάδα, σε διαφορετικά πεδία δράσης, αλλά γιατί η διαδικασία, τα πρόσωπα και η εξέλιξη παραπέμπουν σε ένα εφικτό μοντέλο ζωής και εξουσίας (διακυβέρνησης και διαχείρισης). Οχι, δηλαδή, σε κάτι πρωτοφανέρωτο. Κι αυτή η σκέψη γίνεται ακόμη πιο τυραννική αν τη συγκρίνει κανείς με το σήμερα μιας χώρας της οποίας «η πορεία μοιάζει με απομαγνητισμένη πυξίδα» (όπως είχε πει πρόσφατα ο πρώην υπουργός Τάσος Γιαννίτσης).
Το 1990 αναλαμβάνει τη βιβλιοθήκη της Βέροιας ο Γιάννης Τροχόπουλος. Το 1992 η βιβλιοθήκη έχει ήδη αντιληφθεί τη δύναμη της τεχνολογίας, το 1996 παρέχει στους χρήστες της δωρεάν πρόσβαση σε ηλεκτρονικούς υπολογιστές και στο Διαδίκτυο, το 1997 δημιουργεί δική της ιστοσελίδα, το ’99 οργανώνει αυτόματο σύστημα διακίνησης του υλικού βάζοντας πρόστιμο για την καθυστέρηση στην επιστροφή των βιβλίων. Εν τω μεταξύ ο κ. Τροχόπουλος μετεκπαιδεύεται στο εξωτερικό.
Η βιβλιοθήκη αποκτά την εμπιστοσύνη των κατοίκων της πόλης, καλλιεργεί τη σχέση της μαζί τους, με τα παιδιά, εγκαινιάζει παιδικό τμήμα, βάζει τρεις φορές υποψηφιότητα για το «νομπέλ» των βιβλιοθηκών, το διεθνές βραβείο του Ιδρύματος Μπιλ και Μελίντα Γκέιτς, ύψους ενός εκατομμυρίου δολαρίων. Την τρίτη, το 2010, το παίρνει. Αλλά έχουν προηγηθεί δύο άτυπα βραβεία: της πόλης (30.000 από τους 60.000 είναι ενεργά μέλη της βιβλιοθήκης) και της διαχείρισης – συνεργασίας. Δεν είναι κρατικοδίαιτος οργανισμός. Το μεγαλύτερο ποσοστό χρηματοδότησής της (65% περίπου) προέρχεται από άλλους, εκτός του Δημοσίου, πόρους. Ο κ. Τροχόπουλος αναφέρεται πάντα στους συνεργάτες του, υπαλλήλους της βιβλιοθήκης, και προετοιμάζει εντατικά τη διάδοχη κατάσταση (σήμερα ο ίδιος είναι γενικός διευθυντής του Κέντρου Πολιτισμού του Ιδρύματος Στ. Νιάρχος). Μέσα από συζητήσεις, χρόνο που αφιερώνει να παρακολουθεί τα τεκταινόμενα στον τομέα του ανά τον κόσμο και με κινητήριο μοχλό την περιέργεια, μεταμορφώνει σιγά σιγά τη βιβλιοθήκη της Βέροιας σε οδηγό και πηγή νέων ιδεών. Μήτρα, τόσο του προγράμματος «future library» όσο και των καλοκαιρινών εκδηλώσεων. Παράλληλα, σε επάλληλους κύκλους, ενεργοποιούνται και άλλες δημόσιες βιβλιοθήκες της χώρας, σπεύδουν 400 εθελοντές να πλαισιώσουν το εγχείρημα, γίνονται σεμινάρια επιμόρφωσης, καθόλου τυπικά και τυποποιημένα αλλά διαδραστικά, που περιλαμβάνουν ακόμη και κεφάλαια όπως «γνωρίζω τον γείτονά μου».
Η εκστρατεία έγινε μεθοδικά και αθόρυβα. Χτίστηκε με γνώση, συνέπεια και εντιμότητα. Δεν αγνόησε το ανθρώπινο δυναμικό· αντίθετα το αφουγκράστηκε, το προσανατόλισε, το ενθάρρυνε. Το φετινό βήμα δεν είναι επικοινωνιακό πυροτέχνημα. Προετοιμάζεται χρόνια. Εργάζονται γι’ αυτό φιλότιμα και με ενθουσιασμό οι, απαξιωμένοι, δημόσιοι υπάλληλοι των βιβλιοθηκών. Το περιβάλλον και η ανταπόκριση του κόσμου κάνουν και τους ίδιους δημιουργικούς. Παίρνουν πρωτοβουλίες, προτείνουν, αυτοσχεδιάζουν.
Το καλοκαίρι του 2012, με την Ελλάδα σε ελεύθερη πτώση και την ίδια στιγμή σε έναν εφιαλτικό αγώνα επιβίωσης, σε 72 βιβλιοθήκες, χιλιάδες παιδιά με τους γονείς τους αφοσιώνονται σε παιχνίδια γνωριμίας με μυθιστορηματικούς ήρωες, χαράσσουν τις δικές τους διαδρομές στην πόλη και στα βιβλία, ανακαλύπτουν μονοπάτια επικοινωνίας και γνώσης. Μαθαίνουν να ακούν, να αφηγούνται, να συνυπάρχουν. Παρατηρούν, καταγράφουν, βιώνουν. Μαθαίνουν να ανταλλάσσουν και να μοιράζονται.
Δεν θα αρκούσε η «οραματική σχέση με την πραγματικότητα» -όπως λέμε συχνά- ενός μόνο ανθρώπου αν δεν συνοδευόταν από την αρετή της συνεργασίας και της συνύπαρξης, αν δεν ήξερε να αφήνει χώρο στους άλλους. Και κυρίως: να επενδύει στο μέλλον, στην προοπτική, στην επόμενη μέρα. Να εμπιστεύεται τους άριστους και όχι τους «ημέτερους» και τους κολλητούς. Η Βέροια, το «future library», οι καλοκαιρινές εκδηλώσεις, η προσέλευση του κόσμου συμβαίνουν στην Ελλάδα. Στην ίδια χώρα που δαιμονοποιεί τις μεταρρυθμίσεις, που εκθρέφει την ανομία, τη φοροδιαφυγή και την αδιαλλαξία. Που μπορεί να αναπτύσσει μεγάλες ταχύτητες· και προς τα εμπρός και προς τα πίσω.