Σύμφωνα με την πρόσφατη απογραφή, οι Ελληνες πολίτες που κατοικούν στη χώρα τους μειώθηκαν κατά 300.000 μέσα σε μια δεκαετία, περίπου 3% του πληθυσμού. Το στοιχείο αυτό απλώς επιβεβαιώνει την πραγματικότητα. Γύρω στα τέλη της δεκαετίας του 1970 οι θάνατοι άρχισαν να προλαβαίνουν τις γεννήσεις και η τάση εντείνεται. Το 1975 γεννήθηκαν 175.000 παιδιά, το 1990, 85.000. Για να μείνει σταθερός ένας πληθυσμός χρειάζεται 2,1 γεννήσεις ανά μητέρα. Στην Ελλάδα η αναλογία είναι τώρα κάτω από 2,0. Το ίδιο συμβαίνει και σε πολλές άλλες χώρες της Ευρώπης που υπολογίζεται ότι θα χάσει 50 εκατομμύρια κατοίκους το πρώτο μισό του αιώνα μας.
Παράλληλα με τη μείωση, ο πληθυσμός γερνά. Το προσδόκιμο ζωής στην Ελλάδα, από 50 περίπου χρόνια μετά τον τελευταίο πόλεμο, έχει υπερβεί τα 75 και συνεχίζει να ανεβαίνει. Οι Ελληνες παντρεύονται αργότερα, γεννούν λιγότερα παιδιά και ζουν όλο και περισσότερο. Τα δημογραφικά αυτά φαινόμενα έχουν καταγραφεί, μελετηθεί και προβλεφθεί από νωρίς. Μεσοπρόθεσμα δεν είναι αναστρέψιμα. Οι συνέπειές τους είναι πολλές και ποικίλες και μπορούν να είναι θετικές ή αρνητικές, ανάλογα με το πώς η κοινωνία οργανώνεται για να τις αντιμετωπίσει. Ενα είναι σίγουρο, ότι ένα σύγχρονο κράτος δεν μπορεί να τις αγνοήσει.
Η υπογεννητικότητα σε συνδυασμό με τη γήρανση κάνει αναγκαία τη συνεχή προσαρμογή του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης. Ενα σύστημα που δεν έχει αυτή τη δυνατότητα αργά ή γρήγορα καταρρέει. Κλειδί για να καταλάβουμε το γιατί, είναι η «σχέση εξάρτησης» – πόσοι δουλεύουν σε σχέση με το πόσοι συνταξιοδοτούνται. Στην Ελλάδα στο κοντινό μέλλον θα συνεχίσει να μειώνεται ο αριθμός εκείνων που είναι σε εργάσιμη ηλικία και παράλληλα θα μεγαλώνει ο αριθμός των υπολοίπων. Οσο περισσότεροι είναι οι εργαζόμενοι σε σύγκριση με τους εξαρτημένους, τόσο υγιέστερο είναι ένα σύστημα κοινωνικής ασφάλισης. Οι εργαζόμενοι δεν επιβαρύνουν το σύστημα, αντίθετα πληρώνουν εισφορές που μετατρέπονται σε συντάξεις και άλλες παροχές. Μετά τον τελευταίο πόλεμο στην Ελλάδα αναλογούσαν περίπου τέσσερις εργαζόμενοι για κάθε εξαρτώμενο. Η σχέση από τότε μεταβάλλεται με συνεχή μείωση των εργαζομένων σε σχέση με τους συνταξιούχους και άλλους εξαρτημένους. Η «εξάρτηση» πλησιάζει το ένα προς ένα στο ορατό μέλλον. Ενας εργαζόμενος προς ένα εξαρτώμενο άτομο.
Δεν χρειάζεται να είναι κάποιος ιδιοφυΐα για να καταλάβει ότι με τέτοιες συνθήκες το ασφαλιστικό σύστημα, καθώς και όλο το πλέγμα νόμων που διέπει την εργασία και την περίθαλψη δεν μπορούν να επιβιώσουν, τουλάχιστον όπως είναι στημένα και λειτουργούν σήμερα. Εχουν ήδη τιναχτεί στον αέρα. Ειδικά το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης ακόμη και αν ήταν άρτια οργανωμένο, δεν υπήρχε ανεργία, πλήρωναν όλοι τις εισφορές τους, δεν γίνονταν απάτες και η διαχείριση των πόρων του ήταν σωστή, ακόμη και τότε, πάλι τα δημογραφικά δεδομένα θα απαιτούσαν βαθιές προσαρμογές. Τελικά την πολιτική την υπαγορεύουν πραγματικότητες, όπως οι δημογραφικές τάσεις και εκείνοι που τις αγνόησαν επί χρόνια είναι υπεύθυνοι για τις συνέπειες. Επίτηδες δεν γράφω «υφίστανται τις συνέπειες» γιατί εκείνοι που θα την πληρώσουν δεν θα είναι αυτοί που έφτιαξαν τα πράγματα όπως είναι τώρα, αλλά οι πολλοί και αδύνατοι, κι ακόμη αγέννητοι. Το σύστημα που κυβέρνησε τη χώρα -και συνεχίζει- διάλεξε ηθελημένα να αγνοήσει το αδιέξοδο και αγόραζε χρόνο στην εξουσία με δανεικά, υποθηκεύοντας το μέλλον των γενιών που έρχονται. Οχι μόνο δεν μερίμνησε να φτιάξει ένα βιώσιμο σύστημα κοινωνικής ασφάλισης, αλλά το χρησιμοποίησε κυνικά για να εξαγοράζει ψήφους.
Εδώ που βρισκόμαστε θα φτάναμε αργά ή γρήγορα, αλλά όπως είπε ο Χαρίλαος Τρικούπης «η Ελλάς προώρισται να ζήσει και θα ζήσει». Τι κάνουμε τώρα; Οι μειώσεις συντάξεων ανακουφίζουν τον προϋπολογισμό αλλά δεν είναι λύση. Και να σταματήσουν τα ψέματα ότι θα επανέλθουν κάποτε στα προηγούμενα επίπεδά τους. Το Ασφαλιστικό χρειάζεται να σχεδιαστεί από την αρχή, με βάση τις δυνατότητες της οικονομίας μας και τις δημογραφικές τάσεις. Τώρα που καταρρέει είναι η ευκαιρία για να γίνει αυτό. Ευκαιρία να διορθωθούν και οι κατάφωρες αδικίες του υπάρχοντος, να ξεφύγει από την πολιτική χειραγώγηση και να δοθεί προς τα έξω ένα δείγμα ότι επιτέλους η χώρα καταπιάνεται σοβαρά με τα χρόνια θεσμικά προβλήματά της.
* Ο κ. Παναγής Βουρλούμης είναι συγγραφέας του βιβλίου «Το Ασφαλιστικό με απλά λόγια».