Σε μία από τις πιο συγκλονιστικές στιγμές του κλασικού «Εάν αυτό είναι ο άνθρωπος», ο Πρίμο Λέβι περιγράφει τη στιγμή της άφιξης των τρένων στο Αουσβιτς. Αποδίδω τη σκηνή από μνήμης και στέκομαι σε μια παρατήρησή του: οι Γερμανοί φρουροί υποδέχονται τους εξαντλημένους Εβραίους με φωνές και χτυπήματα. Κάποιοι εξαντλούν τον σαδισμό τους σε όσους είναι ανήμποροι, χτυπώντας τους αλύπητα με μαστίγια. Ο νεαρός Λέβι παρακολουθεί έντρομος, ωστόσο με την ψυχραιμία, το ψυχρό αίμα δηλαδή, την απόσταση που χαρακτήριζε τη ματιά του πάνω στα πράγματα, ακόμα και στα πλέον εξωφρενικά, αναρωτιέται: «Πώς είναι δυνατόν να είσαι θυμωμένος με κάποιον που προηγουμένως δεν έχει κάνει τίποτα για να σε εκνευρίσει;».
Προφανώς, μπορούσε να καταπιεί κάπως καλύτερα τον οργανωμένο, βιομηχανικό, τεχνοκρατικό τρόπο εξόντωσης (θάλαμοι αερίων – κρεματόρια), όπου όλα γίνονταν με τάξη και με έναν άκρως γερμανικό ψυχαναγκασμό. Πεπεισμένοι ότι όφειλαν να πράξουν το καθήκον τους απέναντι στο Γ΄ Ράιχ, οι φρουροί των στρατοπέδων απλώς «έκαναν τη δουλειά τους». Ο θυμός των εξαγριωμένων στρατιωτών όμως, οι οποίοι άμα τη αφίξει των νέων τροφίμων ξεσπούσαν πάνω τους με σαδισμό, από πού προερχόταν; Στο σημείο αυτό, οι ψυχολόγοι θα μπορούσαν να μας πουν πολλά: ότι η ψυχολογική πίεση που βίωναν, ακόμα και τα Ες Ες, τους έσπρωχνε σε μια τέτοια στάση ή ότι μέσα από τις κατάλληλες συνθήκες τα σαδιστικά ένστικτα βγαίνουν στην επιφάνεια κ.λπ. Ισχύουν όλα αυτά, ωστόσο μετά τα μαχαιρώματα και τα ξυλοκοπήματα μεταναστών και αλλοδαπών που συμβαίνουν πια στην Αθήνα διαπιστώνει κανείς ότι τελικά δεν χρειάζεται να είσαι φρουρός σε μια τόσο ακραία εγκατάσταση θανάτου όπως το Αουσβιτς για να δεις κάποιον περαστικό, που δεν σου έχει κάνει τίποτα, και να τον χτυπήσεις ή να τον μαχαιρώσεις.
Εμπειρία θανάτου βέβαια αυτή των ναζιστικών στρατοπέδων εξόντωσης, αδύνατον να συγκριθεί με όλα όσα ζούμε εμείς σήμερα, στην Αθήνα του 2012. Ωστόσο, αν ρωτήσει κάποιος έναν μελαψό αλλοδαπό που έτυχε να τον σταματήσουν «κάποιοι» μόνο και μόνο επειδή κυκλοφορεί στον δρόμο και τον «πρόδωσε» το χρώμα του δέρματός του, μην περιμένετε να δώσει κάποια ήπια απάντηση: είναι και αυτός ένας τρόμος, ένα είδος φρίκης – να βρεθείς ξαφνικά χτυπημένος και μαχαιρωμένος επειδή είσαι κάτι και όχι επειδή κάνεις κάτι.
Οσο για όλους εμάς τους υπόλοιπους, που θεωρούμαστε Ελληνες και άρα είμαστε ασφαλείς, έτσι όπως εξελίσσονται τα πράγματα δεν θα είναι πολύ καλύτερη η κατάσταση. Οταν, για παράδειγμα, σας σταματήσουν στον δρόμο και να σας ζητήσουν να τους πείτε την αλφαβήτα σε ένδειξη ελληνικότητας (πράγμα που ήδη έχει συμβεί σε κάποια κυρία) πώς θα αντιδράσετε;
Αναλογιστείτε το εξής: Κατά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, σε διάφορες κατεχόμενες χώρες οι Γερμανοί εισέβαλαν στα σχολεία και ζητούσαν από τα παιδιά να πουν τη χριστιανική προσευχή. Εψαχναν παιδιά με ύποπτο επίθετο, για τα οποία είχαν πληροφορίες ότι ήταν εβραϊκής καταγωγής και κρύβονταν.
Συχνά, όντως κρύβονταν αυτά τα παιδιά, με τη βοήθεια ή έστω την ανοχή των δασκάλων τους. Εβραιόπουλα που μέσα σε απόλυτο τρόμο έλεγαν τη χριστιανική προσευχή που είχαν παπαγαλίσει. Και αν ο αξιωματικός δεν είχε πειστεί και ο μαθητής ήταν αγόρι, του ζητούσε να κατεβάσει τα παντελόνια του, μπροστά σε όλη την τάξη: ήθελε να δει αν έχει περιτομή. Στον τρόμο προσετίθετο τώρα και η ταπείνωση, ο εξευτελισμός.
Να φανταστεί κανείς πως εκείνοι οι ναζί υποτίθεται ότι ήσαν «πολιτισμένοι»: έκαιγαν ανθρώπους και άκουγαν Σούμπερτ, ενώ οι σύγχρονες, τουρκομπαρόκ, βαλκάνιες καρικατούρες της σβάστικας κάνουν ό,τι κάνουν ακούγοντας σατανιστικές metal ανθυπομουσικές που υπάγονται σε μια βαρβαρικού επιπέδου ανθυποκουλτούρα, η οποία ταιριάζει γάντι σε όντα που νομίζει κανείς ότι βρίσκονται ακόμα στο προλεκτικό στάδιο.
Ολα αυτά είναι όμως και κάπως εφιαλτικά. Αλλά ακόμα και οι καρικατούρες ανθρώπων γελοίων μπορούν να έχουν κάποτε κάτι το εφιαλτικό.