«Οι Γερμανοί έχουν την ικανότητα να κάνουν τη ζωή δύσκολη, για τον εαυτό τους και για τους άλλους». Ηταν ο Γκαίτε που το έγραψε αυτό; Δεν συγκράτησα ποιος, διότι ίσα που πρόλαβε να το πιάσει το μάτι μου στην εισαγωγή ενός βιβλίου για τους Γερμανούς του Γκόρντον Γκρέιγκ (1913 – 2005), επιφανούς μελετητή της ιστορίας της Γερμανίας, καθώς ξεφύλλιζα βιβλία σε ένα βιβλιοπωλείο στο Βερολίνο. Δεν νομίζω ότι οι ίδιοι θα το ηρνούντο σήμερα, εν σχέσει με την πολιτική τους στην Ευρώπη. Αυτό που προτάσσουν όμως είναι η αναγκαιότητα των δύσκολων μεταρρυθμίσεων υπέρ των οποίων πιέζουν και, κυρίως, ότι τις εφήρμοσαν πρώτα στον εαυτό τους.
Προσωπικώς, θυμάμαι πολύ καλά πως στα τέλη του περασμένου αιώνα (ακούγεται κάπως μακρινό, αλλά ήταν μόλις πριν από 12 χρόνια…) διάβαζα κατεβατά στον διεθνή Τύπο για τον «μεγάλο ασθενή της Ευρώπης», που δεν ήταν άλλος από τη Γερμανία. Οι βιομηχανίες τους μετανάστευαν σε χώρες με χαμηλότερο κόστος παραγωγής και τα λαϊκά φύλλα τύπου Bild -αυτά που σήμερα λοιδορούν εμάς- κατηγορούσαν τότε τους βιομηχάνους για εθνική μειοδοσία. Με καγκελάριο τον Γκέρχαρντ Σρέντερ και κυβέρνηση συνασπισμού Σοσιαλδημοκρατών και Πρασίνων, η Γερμανία αντιμετώπισε την παρακμή που έμοιαζε αναπόφευκτη με την Ατζέντα 2010: μία δέσμη μέτρων που περιελάμβανε δραστική μείωση της φορολογίας εισοδήματος φυσικών προσώπων, πάγωμα και σε ορισμένες περιπτώσεις μείωση μισθών, εφαρμογή ελαστικού ωραρίου εργασίας, δυνατότητα απόκλισης από τις συλλογικές συμβάσεις, μικρή αύξηση ΦΠΑ, κατάργηση αργιών, περιορισμό δυνατοτήτων πρώιμης συνταξιοδότησης, περιορισμό επιδόματος ανεργίας και αύξηση ορίου συνταξιοδότησης στα 67 έτη. Ο Σρέντερ το πλήρωσε, αλλά η Γερμανία κέρδισε: αυτός μεν έχασε τις εκλογές το 2005, σήμερα όμως η ανεργία στη χώρα είναι στο χαμηλότερο επίπεδο της τελευταίας εικοσαετίας και, παράλληλα, ο εξαγωγικός τομέας της οικονομίας, αποτελούμενος κυρίως από μικρές βιομηχανίες υψηλής τεχνολογίας, έχει ξαναβρεί τη χαμένη ικμάδα του.
Αυτό το πικρό γιατρικό, που οι ίδιοι επέβαλαν στον εαυτό τους και τους έσωσε, περιμένουν τώρα οι Γερμανοί να πάρουν οι άλλοι ασθενείς της Ευρωζώνης. «Εμείς κάναμε την ανάγκη φιλοτιμία», είναι φράση την οποία συχνά ακούσαμε να εκφέρεται -όχι χωρίς κάποια δόση υπερηφάνειας- από τα χείλη των Γερμανών παραγόντων της πολιτικής, της οικονομίας και των ΜΜΕ, στη διάρκεια επίσκεψης στο Βερολίνο, έπειτα από πρόσκληση του «Ινστιτούτου για την Ελευθερία – Φρίντριχ Νάουμαν». Το πολιτισμικό χάσμα Ελλάδος – Γερμανίας προβάλλει εμφανώς από τις συζητήσεις. Οι Γερμανοί αδυνατούν να συλλάβουν γιατί, πρώτον, υποσχόμαστε δράσεις και μέτρα, τα οποία μετά δεν πραγματοποιούμε και, δεύτερον, αδιαφορούμε για την εκ μέρους τους προσφορά τεχνογνωσίας. «Τα τελευταία χρόνια μετεκπαιδεύθηκαν στο υπουργείο μας δεκάδες στελέχη από τουλάχιστον δέκα ευρωπαϊκές χώρες. Ούτε ένας δεν ήταν από την Ελλάδα», μας είπε ανώτατο στέλεχος του υπουργείου Οικονομίας. Εμεινα με την εντύπωση ότι εκείνο που τους ανησυχεί περισσότερο παντός άλλου είναι η ακινησία της Ελλάδας να μεταρρυθμίσει το θεσμικό υπόβαθρο του κράτους: Δημόσια Διοίκηση και Δικαιοσύνη. «Για να αλλάξεις τη μοίρα σου πρέπει να το θέλεις ο ίδιος» – άλλη μια φράση με δυσοίωνους υπαινιγμούς, την οποία ακούσαμε συχνά.
Ωστόσο, το ανησυχητικότερο όλων είναι ότι, στο βάθος της αντίληψης που έχουν σχηματίσει οι Γερμανοί για την κρίση, ο ορίζοντας είναι σκοτεινός. Ολοι οι συνομιλητές μας -μηδενός εξαιρουμένου- είχαν συναίσθηση του ότι το κέντρο της παγκόσμιας οικονομικής ισχύος μετακινείται ανατολικά και ότι η Ευρώπη βρίσκεται σε παρακμή. Ο αγώνας για την αναστροφή της θα κριθεί από την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων στη Γαλλία. Την κατάσταση αυτή συνόψισε θαυμάσια Γερμανός διπλωμάτης: «Είναι ένας αγώνας δρόμου, όπου πρέπει να προλάβουμε να κάνουμε τις μεταρρυθμίσεις στην Ευρώπη, προτού προλάβουν να μας σωθούν τα λεφτά». Υπό αυτό το πρίσμα, μια Ελλάδα απρόθυμη να αλλάξει εύκολα γίνεται μια λεπτομέρεια της οποίας η σημασία ολοένα θα ξεθωριάζει…
La vie est dure
Επισκεπτόμενος προσφάτως τις Βρυξέλλες, ο υπουργός Παιδείας Κ. Αρβανιτόπουλος είχε την τύχη -δύστηνο για τον ίδιο, πλην αγαθή για τους άλλους- να πέσει επάνω σε ομάδα πολυτέκνων συμπατριωτών, οι οποίοι εκμεταλλεύθηκαν την ευκαιρία και, κατά το κοινώς λεγόμενο, τον πάτησαν χάμω. Οταν είχαν πια φύγει από το τραπέζι, ο υπουργός -που είχε βγάλει εντελώς τη γραβάτα και είχε ξεκουμπώσει το πουκάμισο- γύρισε σε συνδαιτυμόνα του και είπε με ύφος ειρωνικά μεμψίμοιρο: «Αλλοι… (ξέρετε, αυτό που έκανε ο Πέτρος στη μισή Αθήνα), εγώ την πληρώνω»…