«Στο μεταξύ όμως, πρέπει να προετοιμαζόμαστε για το μελλοντικό πεπρωμένο μας, ενθαρρύνοντας και δοκιμάζοντας τις τέχνες της ζωής».
John Maynard Κeynes
Τα όσα κατά καιρούς προσάπτουμε στην ελληνική ψυχολογία, απαντούν λίγο πολύ παντού, ιδίως στις κοινωνίες του μεσογειακού Νότου. Αλλά τα αρνητικά μιας συγκεκριμένης ψυχολογίας μπορούν κάλλιστα να μετατραπούν σε αρετές, αρκεί με ζώντα παραδείγματα να εμπεδωθεί η συνεκτική και υπερατομική ιδέα της δικαιοσύνης και της ευνομούμενης πολιτείας.
Ψευδομαρτυρεί όποιος αποκρύπτει λ.χ. ότι δέσμιοι της ελληνικής ψυχολογίας είναι μεταξύ άλλων και οι οδηγοί των συγκοινωνιών, οι οποίοι, σε αξιοθρήνητες συνθήκες, αισθάνονται χρέος τους να πηγαίνουν τον κοσμάκη ανέπαφο στον προορισμό του.
Ακόμη και σ’ ένα κράτος σαν τη Γαλλία, το παλαιότερο και ισχυρότερο παράδειγμα της Ευρώπης, χρειάσθηκε η εθνική συσπείρωση υπό τον στρατηγό Ντε Γκωλ για να μετριασθεί η έχθρα του πολίτη προς το κράτος. Και ιδού, η γαλλική επικαιρότητα περί τα φορολογικά.
Το μέλλον της Ελλάδας δεν είναι ανεξάρτητο από το μέλλον της Ευρώπης. Ακολουθεί και θα ακολουθεί εκ των πραγμάτων τα σχέδια που καταρτίζονται στα ευρωπαϊκά κέντρα. Πλην όμως μέσα στο ανοικτό μέλλον των μοναδικών αλλά και τρομακτικών συλλήψεων του δυτικού πνεύματος, η Ελλάδα πρέπει να επικεντρώνεται στο δικό της μικρό μέλλον που προϋποθέτει ένα ασυναγώνιστο παρελθόν. Οχι μόνο γιατί από εκεί απέρρευσαν τα καταστατικά ερωτήματα, αλλά και γιατί οι τρόποι ζωής της μακράς της διάρκειας διασώζουν πολλούς θύλακες αντιστάσεως εναντίον των σύγχρονων παραδρομών.
Υπάρχει το ελληνικό κράτος και η μεγάλη διάρκεια της ελληνικής γλώσσας και του φυσικού τοπίου της. Το πρώτο πρέπει να εκσυγχρονίζεται και να προσαρμόζεται με ήπιο και λελογισμένο τρόπο, χωρίς να πλήττονται ανεπανόρθωτα τα δεύτερα. Είτε μας αρέσει είτε όχι, ποτέ δεν θα γίνουμε απολύτως ευρωπαϊκή χώρα και θα είναι καταστροφή αν όντως γίνουμε. Πρέπει να μάθουμε να υιοθετούμε ό,τι μας βοηθάει χωρίς να ταυτιζόμαστε πλήρως με ό,τι θαυμάζουμε στις οθόνες, ελλείψει προσωπικού ευρωπαϊκού βιώματος. Ενας πευκώνας δεν είναι το ίδιο πράγμα στη Β. Αφρική, τη Ν. Γαλλία και σ’ ένα χωριό της Ρούμελης. Οι συνεπείς εκσυγχρονιστές οφείλουν να έχουν κατά νουν ότι βασικό και κύριο εμπόδιο της (αδιάκριτης) ανάπτυξης είναι η ίδια η γλώσσα μας. Και ευτυχώς! Διότι, όπως είναι αδύνατο να γίνει κατανοητή η Ευρώπη χωρίς τη γαλλική γλώσσα, παρ’ όλον ότι έχει περιθωριοποιηθεί, έτσι είναι αδύνατο να μιλάμε για ελληνική σωτηρία χωρίς ελληνική γλώσσα.
Καμία μεταρρύθμιση δεν πρόκειται να αποδώσει αν δεν παραχθεί μία νέα ελληνική ιδέα που θα καθορίζει το μέλλον μας, επειδή ακριβώς σκέπτεται το παρελθόν μας. Γι’ αυτό και πριν απ’ όλα πρέπει ν’ αλλάξει ο πολιτικός λόγος του φανταστικού μας.
Εθνική ανασύνταξη σημαίνει επεξεργασία νέων τρόπων προσλήψεως του εαυτού μας και της Ευρώπης. Εχουμε ανάγκη από ευρηματικές προσεγγίσεις που θα οικειώνονται την καινοτομία χωρίς να εκμηδενίζουν το εγχώριο. Εδώ απέτυχε το εκσυγχρονιστικό πνεύμα, διότι απλώς υπήρξε «μιμητικό».
Πρώτη και απαραίτητη προϋπόθεση, ο πνευματικός απεγκλωβισμός από τις παρωχημένες εγελειανομαρξιστικές αντιλήψεις, οι οποίες προβάλλονται ως πανάκεια στην Ελλάδα από τους επιγόνους των τριών επιφανών Ελλήνων στοχαστών της μεταπολεμικής Γαλλίας.
Η Ιστορία δεν έχει ούτε σκοπό ούτε τέλος. Δεν διδάσκει με τον τρόπο που νομίζουμε, δεν οδηγεί. Διαμορφώνεται από τις πράξεις και τις αποφάσεις μας. Από αυτό που θέλουμε και αυτό που μπορούμε. Μπορούμε να νοικοκυρέψουμε το κράτος μετά δικαιοσύνης. Δεν μπορούμε να εξαλείψουμε το παρελθόν, ούτε θέλουμε να γίνουμε οι Σκανδιναβοί των Βαλκανίων. Με τα μεράκια και τις οργές μας, θα νιώθουμε πάντα ότι η γνώση δεν είναι απλώς εργαλείο, μα στάση ζωής.
Γι’ αυτό και πρώτιστη προτεραιότητα θα έπρεπε να είναι ο διορισμός ενός διμέτωπου υπουργού Παιδείας, ο οποίος θα ευνοεί μεν την εργαλειοποίηση της εκπαίδευσης, αλλά θα διατρανώνει παράλληλα την αλήθεια της αντιτεχνολογικής και αντιωφελιμιστικής διάθεσης του ελληνικού πνεύματος. Τα 4/5 της ανθρωπότητας ζουν εκτός δυτικής ιστορίας, κάνοντας χρήση των επιτευγμάτων της, χωρίς να μεταβάλλονται ουσιαστικά. Οπου θίγεται ο εσωτερικός πυρήνας μιας παράδοσης, όπως στην Αφρική, τα αποτελέσματα είναι φρικαλέα. Πράγμα που καταδεικνύει πόσο ανεδαφική στάθηκε η ιδέα της οικουμενικής Ιστορίας.
Το διμέτωπο ήταν και πρέπει να είναι ο πολιτικός και πολιτιστικός κανόνας μας. Ναι στο έξω, αλλά διπλό ναι στο μέσα. Οσο περισσότερο εμβαθύνουμε σ’ αυτό που είμαστε τόσο διαυγέστερη αποβαίνει η εικόνα του άλλου.
Κάθε εποχή και κάθε τόπος ανθέλκεται ανάμεσα στην αναπαραγωγή και την παραγωγή νοήματος. Η αναπαραγωγή νοήματος ήταν το χαρακτηριστικό γνώρισμα των τελευταίων δεκαετιών. Ως συνευρωπαίοι, μας δόθηκε ένα νόημα έξωθεν και το κάναμε σμπαράλια, αφενός γιατί παραθεωρούσαμε το παρελθόν και αφετέρου γιατί το έξωθεν νόημα έφερνε μέσα του όλους τους σπόρους του σημερινού αδιεξόδου. Παραγωγή νοήματος σημαίνει συνειδητή σύγκρουση μεταξύ αυτού που είσαι και αυτού που θέλεις να γίνεις.
Για πρώτη φορά στον νεώτερο κόσμο, η μοναδική ισχύς του ευρωπαϊκού πνεύματος στρέφεται εναντίον του εαυτού του. Η επανεξισορρόπηση πολιτισμού και φύσεως θα αποτελέσει το μείζον πρόβλημα του 21ου αιώνα. Θα ήταν εγκληματικό να σκοπεύουμε σε αχρηστευμένους στόχους.