Η πλημμύρα συναισθημάτων στη Βενεζουέλα και η απόφαση τον επιγόνων του Ούγκο Τσάβες να ταριχεύσουν τη σορό του και να την εκθέσουν «για την αιωνιότητα» σε μαυσωλείο, αποδεικνύουν την επιρροή που άσκησε ο αποθανών πρόεδρος σε μεγάλο τμήμα των συμπατριωτών του – αλλά και την ανάγκη των συντρόφων του να εδραιώσουν τη δική τους επιβίωση στη συνέχιση του μύθου του αρχηγού τους. Ο χαρισματικός ηγέτης εδραίωσε τη θέση του στην ιστορία της χώρας του με την απλή αλλά αποτελεσματική τακτική του να στηρίζει τους οπαδούς του και να πολεμάει τους εχθρούς του. Ενώ βοήθησε πολλούς πατριώτες του να ξεφύγουν από τη φτώχεια, πόλωσε τη χώρα σε επικίνδυνο σημείο. Αφήνει βαριά κληρονομιά για τη Βενεζουέλα. Αλλά η περίπτωση Τσάβες γεννάει και ένα ερώτημα με ευρύτερη σημασία: ήταν μια μορφή μόνο από το παρελθόν ή και από το μέλλον; Πόσο μπορεί να μας αφορά και εμάς, εδώ στην άκρη της προοδευτικής Ευρώπης;
Η θεοποίηση ηγετών έχει μακρότατη ιστορία, από τους Φαραώ έως τους ηγέτες της Βορείου Κορέας. Ο Αλέξανδρος υιοθέτησε το ξένο έθιμο για να στηρίξει την κατάκτηση της Αιγύπτου και της Περσίας πάνω σε ντόπια θεμέλια θεϊκής θέλησης. Η θεοποίηση ηγετών στη Ρώμη, που ξεκίνησε με τον Οκταβιανό Αύγουστο, σηματοδότησε τη μετατροπή της δημοκρατίας σε αυτοκρατορία. Η θεοποίηση αποσκοπεί στην εδραίωση της εξουσίας του ηγέτη ή της ηγετικής ομάδας σε βάσεις ισχυρότερες απ’ αυτές των κοινών θνητών. Τα μαυσωλεία του Λένιν, του Κεμάλ, του Μάο και τώρα του Τσάβες δείχνουν την προσπάθεια ιεραρχιών, ακόμη και σήμερα, να εξασφαλίσουν την πίστη και την υπακοή μέσω της λατρείας ηγετών.
Αυτή είναι η «εύκολη» μέθοδος, για να εξασφαλίσει η ηγετική ομάδα τα συμφέροντά της. Πιο δύσκολο, αλλά απείρως πιο ευεργετικό για μια κοινωνία, είναι η δημιουργία θεσμών οι οποίοι υπηρετούν τις ανάγκες του λαού απρόσκοπτα, όποιος και αν είναι στην εξουσία. Τέτοιες κοινωνίες μπορούν να αντέξουν τις τρικυμίες της Ιστορίας χωρίς να ανατρέπονται, χωρίς να βασίζονται στον εντυπωσιασμό των πολιτών από τη μυθοποίηση των ηγετών τους. Συχνά έχουμε δει, όμως, πως ακόμη και τέτοιες κοινωνίες μπορούν να πέσουν σε παρακμή και να ανεχθούν ή και να επιδιώξουν τη λατρεία ενός ηγέτη. Αυτό συμβαίνει είτε επειδή εμφανίζεται κάποιος με την προσωπικότητα και τα προσόντα που του επιτρέπουν να μεταμορφώσει το πολίτευμα σύμφωνα με τα συμφέροντά του είτε επειδή οι θεσμοί ήταν τόσο αδύναμοι, που άνοιξαν τον δρόμο για την άλωσή τους.
Οταν η κοινωνία κλονίζεται από ανασφάλεια, εκδηλώνει την ανάγκη για έναν ισχυρό ηγέτη, για κάποιον που θα προσφέρει σιγουριά, «που ξέρει τι να κάνει», που μπορεί να οδηγήσει τον λαό στη μάχη και τη νίκη. Πάνω από όλα, όμως, ζητάει έναν πατέρα ή έναν μεγάλο αδελφό, ο οποίος πείθει τους οπαδούς ότι νοιάζεται γι’ αυτούς, ότι τους αγαπάει. Στο δοκίμιό του για τη σχέση του ατόμου με την ομάδα, ο Σίγκμουντ Φρόιντ παρατηρεί ότι ο Στρατός και η Εκκλησία είναι δύο οργανισμοί που βασίζουν την επιρροή τους στην ιδέα ότι ο ηγέτης αγαπάει τον στρατιώτη ή τον πιστό (Ψυχολογία των Μαζών και Ανάλυση του Εγώ, 1921). Ο Τσάβες, ο οποίος ήταν και πρώην στρατιωτικός και ανέπτυξε ως θρησκεία τη δική του εκδοχή του σοσιαλισμού και της επανάστασης, κάλυπτε αυτή την ανάγκη των οπαδών του. Αυτό αποδεικνύει η μαζική εκδήλωση θρήνου στη Βενεζουέλα. (Στη Β. Κορέα είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς πόσο ειλικρινής είναι ο οδυρμός του πλήθους, παρότι δικτατορίες βασίζουν μέρος της ισχύος τους στον φόβο, αλλά και στη συναισθηματική εξάρτηση του λαού, ο οποίος μπορεί πράγματι να πενθεί τον καθοδηγητή του.)
Στη Βενεζουέλα, ο Τσάβες διαχειρίστηκε μια χώρα που είχε μεγάλες ανισότητες μεταξύ πλουσίων και φτωχών, και βάσισε την επιρροή του στη στήριξη των μη προνομιούχων. Τους ευεργέτησε και τον λάτρεψαν, δίνοντάς του τη νίκη σε τέσσερις εκλογικές αναμετρήσεις. Στην Ευρώπη, σήμερα, το κράτος πρόνοιας κλονίζεται, και το χάσμα ανισότητας μεταξύ χωρών αλλά και πληθυσμιακών ομάδων διευρύνεται. Η πίεση της νέας φτώχειας, η άνοδος «αντισυστημικών» και ακραίων πολιτικών ομάδων, η αμφισβήτηση κάθε αυθεντίας, κάθε καθεστώτος και κάθε δεδομένου, δημιουργούν ένα αίσθημα ανασφάλειας, που είχε εκλείψει προ δεκαετιών. Ανοίγουν τον δρόμο για έναν ηγέτη που μόνο με το χάρισμά του, με τη θεϊκή σφραγίδα του, θα γιατρέψει τα πάντα. Θέλει πολλή προσοχή και θωράκιση των θεσμών για να αποτραπεί τέτοια οπισθοδρόμηση.