Η βίαιη καταστολή της κινητοποιήσεως στο πάρκο «Γκεζί» στην πλατεία Ταξίμ υπογράμμισε τόσο την αυταρχική στροφή της κυβερνήσεως Ερντογάν, όσο και την άρνησή της να συνδιαλεχθεί με το τμήμα της τουρκικής κοινωνίας που αισθάνεται απειλούμενο από τη συστηματική προσπάθεια επαναπροσδιορισμού της τουρκικής δημοσίας σφαίρας. Οι καταγγελίες για δυσανάλογη χρήση βίας, προσθήκη χημικών στο νερό με το οποίο καταβρέχονταν οι διαδηλωτές, καθώς και οι αθρόες συλλήψεις δικηγόρων και ιατρών στο πεδίο των συγκρούσεων θυμίζουν άλλες εποχές, που όλοι θα προτιμούσαν να ανήκουν στο παρελθόν. Στηριζόμενος στον πλήρη έλεγχο του κρατικού αλλά και του κομματικού μηχανισμού, ο κ. Ερντογάν έκανε μια επίδειξη πυγμής που μπορεί να συνάδει με τα πρότυπα αυταρχικής διακυβερνήσεως της Τουρκίας των περασμένων δεκαετιών, σίγουρα όμως πλήττει ανεπανόρθωτα την εικόνα της Τουρκίας ως κράτους δικαίου -προτύπου για τη Μέση Ανατολή και τον ισλαμικό κόσμο.
Βαρύ πλήγμα δέχθηκε και το ηγετικό προφίλ του Τούρκου πρωθυπουργού. Υποτιμώντας το πολιτικό περιεχόμενο των κινητοποιήσεων και υπερεκτιμώντας το προσωπικό του πολιτικό χάρισμα, ο κ. Ερντογάν συνέβαλε με τις κινήσεις του στη γιγάντωση του κινήματος αντιδράσεως και ανέδειξε ακριβώς αυτές τις πτυχές της πολιτικής του οι οποίες είχαν οδηγήσει τους διαδηλωτές στις πλατείες και τους δρόμους των τουρκικών πόλεων. Κατά τις δύο ανοικτές και προεκλογικού χαρακτήρος ομιλίες του, προτίμησε να μην απευθυνθεί στο πλήθος ως πρωθυπουργός όλων των Τούρκων, αλλά να εντείνει τις διχαστικές γραμμές που αναδεικνύει η παρούσα κρίση. Προτίμησε να μη μιλήσει για το παρόν και το μέλλον, αλλά για το παρελθόν. Η συνεχής αναφορά στις αναμφισβήτητες πολιτικές και οικονομικές επιτυχίες που σημείωσε η Τουρκία από την άνοδό του στην εξουσία ανέδειξε την απολογητική θέση στην οποία βρέθηκε για πρώτη φορά ο κ. Ερντογάν. Η διακίνηση δε -όχι και τόσο αγνώστων στην Ελλάδα- σεναρίων περί «ξένων κέντρων» που δήθεν βρίσκονται πίσω από τα επεισόδια και απεργάζονται τη διαίρεση της Τουρκίας δεν προσβάλλουν μόνο τη νοημοσύνη των Τούρκων πολιτών. Αποδεικνύουν και την ένδεια επιχειρημάτων και στρατηγικής της τουρκικής κυβερνήσεως.
Αυτό, βεβαίως, κάθε άλλο παρά σημαίνει ότι επίκεινται η αντικατάσταση Ερντογάν και η πτώση της κυβερνήσεώς του. Ωστόσο, τα γεγονότα περιπλέκουν τους πολιτικούς χειρισμούς τους οποίους είχε προσχεδιάσει ο Τούρκος πρωθυπουργός. Η Τουρκία εισέρχεται σταδιακώς σε μακρά προεκλογική περίοδο, καθώς το 2014 είναι έτος δημοτικών και προεδρικών εκλογών, πιθανόν και συνταγματικού δημοψηφίσματος. Τόσο οι δημοτικές εκλογές στις μεγάλες πόλεις, όσο και οι προεδρικές εκλογές, ενδέχεται να κρύβουν δυσάρεστες εκπλήξεις για το κυβερνών κόμμα και τον κ. Ερντογάν. Η ήδη προβληματική διαδικασία για την επίτευξη συναίνεσης στο ζήτημα της συνταγματικής αναθεωρήσεως δυσχεραίνεται ακόμη περισσότερο. Ενόψει όλων αυτών, η πορεία της οικονομίας, η κατάσταση στη Συρία αλλά και η πορεία της ειρηνευτικής διαδικασίας στο Κουρδικό θα λειτουργήσουν ως «δαμόκλειος σπάθη».
Ποια είναι η κληρονομιά της εξεγέρσεως του Ταξίμ; Η ανάδυση μιας πολιτικοποιημένης νεολαίας που επιδιώκει να προσδιορίσει το πολιτικό της στίγμα με δημοκρατικά μέσα και πέραν των κατεστημένων διαιρέσεων στο τουρκικό πολιτικό σύστημα είναι καρπός της διαδικασίας εκδημοκρατισμού των τελευταίων ετών και πολύτιμη παρακαταθήκη για το μέλλον. Επείγει, ωστόσο, η ανάδυση ενός πολιτικού σχηματισμού που θα αποτελέσει πολιτικό εκφραστή των ζητημάτων που έθεσε η εξέγερση, όπως ακριβώς η ίδρυση του ΑΚΡ το 2001 έσπασε τον φαύλο κύκλο ενός πεπαλαιωμένου και δυσλειτουργικού κομματικού συστήματος.
* Ο κ. Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης είναι επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ και επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ.