Με αφορμή τη διεξαγωγή στην πόλη των Αθηνών, εφέτος από 4 έως 10 Αυγούστου 2013, του εικοστού τρίτου Παγκοσμίου Συνεδρίου Φιλοσοφίας, αξίζει να επισημανθούν οι αρχαιόθεν τίτλοι της πρωτεύουσας της Ελλάδος για την ανάληψη της διεξαγωγής του, καθώς και να παρουσιασθεί συνοπτικά το έργο της φιλοσοφίας.
Η «συνωκισμένη» από τον ηθικότατο ήρωα Θησέα γεραρή πόλις των Αθηνών είχε μυθικά την αίγλη της αναδεκτής από την Αθηνά, θεά σύμβολο του πνεύματος, και από τον Ηφαιστο, θεό σύμβολο της τεχνικής. Αλλά είχε και τον υμνητικό χαρακτηρισμό της «δαιμόνιον πτολίεθρον» από τον Θηβαίο έξοχο ποιητή Πίνδαρο. Προπάντων όμως υπήρξε γενέτειρα του θρυλικού Δαιδάλου και του μακρινού απογόνου του Σωκράτους, προσωπικότητας εμβληματικής της φιλοσοφίας, και στη συνέχεια του κατ’ εξοχήν μεγαλουργού της φιλοσοφίας Πλάτωνος, απογόνου αδελφού του Σόλωνος εκ μητρός, του ύστατου βασιλέως των Αθηνών Κόδρου εκ πατρός, άρα, εικάζω, του ίδιου γένους με τον προγενέστερό του εξαίρετο φιλόσοφο Ηράκλειτο, Κοδρίδην και αυτόν. Επιπλέον, από της εποχής του Περικλέους υπήρξε πνευματική πρωτεύουσα της Ελλάδος, μάλιστα και με λειτουργία επί αιώνες σπουδαίων φιλοσοφικών σχολών στο έδαφός της, όπως η Ακαδημία, ιδρυμένη από τον Πλάτωνα το 387 π.Χ., είκοσι τέσσερις ακριβώς αιώνες πριν από εφέτος, και η φιλοσοφική Σχολή του Αριστοτέλους Λύκειον και οι φιλοσοφικές Σχολές των Επικουρείων, των Στωικών, των Σκεπτικών. Ας υπομνησθεί εξάλλου και η παράτολμη ρήση του Αγγλου φιλοσόφου Whitehead, ότι η φιλοσοφία των μεταγενεστέρων του Πλάτωνος είναι υποσημειώσεις απλώς στο έργο του Πλάτωνος.
Η φιλοσοφία, η ελληνογέννητη αυτή με πανανθρώπινη αξία υπερεπιστήμη, δεν είναι κλειδοκύμβαλο νοημάτων· είναι ακέραιη πρόβαση του πνεύματος, από βαθύβλυστη έφεση του ανθρώπου, έκγονη θαυμασμού του για την ίδια την ύπαρξή του και για τον γύρω του κόσμο, ή και υπαγορεύσεων της νομοτέλειας του βίου του.
Και είναι η φιλοσοφία πνευματικός άθλος υπέρτατος, επιβεβαιώνει, αυτή κατ’ εξοχήν, την υπερβατικότητα και συνιστά μέγιστο επίτευγμα της ελευθερίας του ανθρώπου, και είναι χορηγός εμπνευστικής υψηλοφροσύνης ή και λυτρωτικής παραμυθίας σε ώρες του βίου εναγώνιες.
Επιτελείται η φιλοσοφία με λογισμό εδραιωμένο σε αυτόθετες αρχές απόλυτου, υποτιθέμενου, κύρους, υπέχει καθήκον «λόγον διδόνται» για κάθε γνώμη και υπηρετεί πολλαπλή αποστολή· όπως είναι πρώτιστα η αυτεπίγνωση του ανθρώπου ως αδήριτου υποκειμένου και η κατάφαση της ζωής του ως απόλυτης αξίας. Με βασικές έννοιες το είναι και το γίγνεσθαι θεμελιώνει την έρευνα για τη γνώση του κόσμου, ενώ με βασικές έννοιες το δέον και το δυνατόν θεμελιώνει την αναζήτηση της ορθής συμπεριφοράς του ανθρώπου. Και διακρίνει αντίστοιχα και αναλύει τους διαφορετικούς μεταξύ των γνωσιακό λογισμό και πρακτικό λογισμό (διαφορά υποτιμημένη συχνά).
Με τον δεύτερο έχω ασχοληθεί πολύ από νέος. Από τα δύο μέρη, όπου είναι διακριτέα η πράξη, τον «καθορισμό» και την «εκτέλεση», έχω αναλύσει τον «καθορισμό», ώστε να προσφέρεται, πιστεύω, στον ορισμό «παλίντροπος δυνατοδεοντο-λογική πρόβαση», ορισμό που είχε θέλξει τον Heidegger το 1955. Εξάλλου το σύνολο των πράξεων του ανθρώπου είχα έκτοτε διακρίνει σε βιοσυντηρητικές, υποδιαιρετέες σε βιολειτουργικές, βιοαμυντικές, οικονομικές αφενός, σε αυτάξιες αφετέρου.
Αξίζει να υπενθυμίσω τα προσόντα, όσα πρέπει να έχει κατά Πλάτωνα ο επίδοξος φιλόσοφος: «Φύσει μνήμων, ευμαθής, μεγαλοπρεπής, εύχαρις, φίλος τε και συγγενής αληθείας, δικαιοσύνης, ανδρείας, σωφροσύνης». Αλλά υπενθυμίζω και ότι κατά Πλάτωνα δεν επαρκούν τα φυσικά χαρίσματα μόνο· χρειάζεται και ολόψυχη αφοσίωση για τη γνήσια σχέση με τη φιλοσοφία: «Το δε ου κτητόν μη δουλεύσαντι τη κτήσει αυτού». Επίμονα ο Πλάτων διαχωρίζει τους γνήσιους και ικανούς φιλοσόφους από τους «μεστούς παρακουσμάτων» ή και από τους απλώς «φιλοθεάμονας και φιληκόους».
Στην εποχή μας η φιλοσοφία, όσο και αν έχει εκχωρήσει βαθμιαία σε ειδικές επιστήμες πολλά θέματα, δεν έπαυσε όμως να κρατάει τα πρώτα και τα έσχατα, καθώς μόνο αυτή επιτελεί την αναγωγή των ανθρώπινων συνειδήσεων προς απόλυτη εδραίωση και απειροδιάστατη προοπτική· ώστε, παράλληλα προς το άλλο βαρύτιμο έργο της, να λειτουργεί επιστατικά στο βάθρο και στην κορυφή των ειδικών επιστημών, δηλαδή να κατοχυρώνει τις θεμελιωτικές αρχές των και να αξιολογεί τις καίριες προβάσεις των. Εκτενέστερα στο βιβλίο μου «Φιλοσοφίας Εγκώμιον» (Ελληνικά Γράμματα).
* O κ. K. I. Δεσποτόπουλος είναι ακαδημαϊκός και πρώην υπουργός Παιδείας.