Ξενίζει πολλούς η αμφιθυμία με την οποία η κυβέρνηση Ομπάμα αντιμετωπίζει την προοπτική στρατιωτικής επεμβάσεως στη Συρία. Ακόμη και ενώπιον μιας -κατά τις αμερικανικές αρχές- αποδεδειγμένης χρήσεως χημικών όπλων από τις δυνάμεις του καθεστώτος Ασαντ, ο πρόεδρος Ομπάμα προτίμησε να παραπέμψει το ζήτημα στο αμερικανικό Κογκρέσο. Οι απόψεις όσων απορούν με την κωλυσιεργία Ομπάμα στηρίζονται σε μια στατική προσέγγιση του στρατηγικού ρόλου των Ηνωμένων Πολιτειών. Παραβλέπουν, επίσης, τόσο τα μαθήματα που εξήγαγε η κυβέρνηση Ομπάμα από τις μεσανατολικές περιπέτειες της κυβερνήσεως Μπους όσο και τις νέες στρατηγικές ισορροπίες που επιφέρει η εμφάνιση των «αναδυομένων δυνάμεων», της Κίνας, της Ινδίας, της Βραζιλίας και της Ρωσίας στο παγκόσμιο στρατηγικό στερέωμα.
Μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου 2001 και υπό το πρόσχημα του «πολέμου εναντίον της τρομοκρατίας» και του «εκδημοκρατισμού της Μέσης Ανατολής», οι Ηνωμένες Πολιτείες ενεπλάκησαν σε πολυδάπανες και μακρές πολεμικές επιχειρήσεις στη Μέση Ανατολή, οι οποίες σπατάλησαν πολύτιμους οικονομικούς, πολιτικούς και διπλωματικούς πόρους και απέφεραν ελάχιστα στρατηγικά και οικονομικά οφέλη. Η σημερινή κατάσταση του Αφγανιστάν και του Ιράκ αποτελούν μνημεία αποτυχίας της αμερικανικής πολιτικής. Την ίδια στιγμή, οι πραγματικές προκλήσεις εναντίον της αμερικανικής ηγεμονίας εκδηλώνονται αλλού. Η κυβέρνηση Ομπάμα γνωρίζει ότι η διατήρηση του ηγετικού ρόλου των Ηνωμένων Πολιτειών στον κόσμο θα κριθεί κατά βάσιν στην πέραν της Μέσης Ανατολής Ασία. Επιλέγει λοιπόν να συντηρεί πόρους, για να τους διαθέσει στις κρίσιμες μελλοντικές στρατηγικές αναμετρήσεις και αποδέχεται μια πολυπολική παγκόσμια τάξη, στην οποία οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν σημαίνοντα αλλά όχι απαραίτητα κυριαρχικό ρόλο.
Η πολιτική αυτή έχει και ιστορικές βάσεις. Ας μην ξεχνούμε ότι οι δύο παγκόσμιοι πόλεμοι συνέβαλαν όσο τίποτε στην έκλειψη των ευρωπαϊκών χωρών από τον χάρτη των υπερδυνάμεων και την ανάδειξη των Ηνωμένων Πολιτειών. Με τη Γερμανία δις ηττημένη και κατεστραμμένη και με τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία εξουθενωμένες οικονομικώς και στρατιωτικώς, αν και τύποις νικήτριες, ήταν αναπόφευκτη η ανάδειξη των Ηνωμένων Πολιτειών σε ηγέτιδα δύναμη του δυτικού κόσμου. Περίπου εβδομήντα χρόνια αργότερα, οι Ηνωμένες Πολιτείες διασπαθίζοντας το στρατηγικό και οικονομικό τους κεφάλαιο κινδυνεύουν να βρεθούν αυτές στη θέση των ευρωπαϊκών δυνάμεων, με την Κίνα στη δική της.
Και η ενέργεια; Η ενέργεια παραμένει ασφαλώς κρίσιμη στρατηγική παράμετρος για τη Μέση Ανατολή, όχι όμως μόνον για τις Ηνωμένες Πολιτείες. Προς τούτο συμβάλλουν και οι εντατικές και επιτυχημένες προσπάθειες να μειωθεί η ενεργειακή εξάρτηση των Ηνωμένων Πολιτειών από τις εισαγωγές ενέργειας με την ανάπτυξη εναλλακτικών τεχνικών εξορύξεως πετρελαίου και φυσικού αερίου (π.χ. σχιστολιθικού φυσικού αερίου). Κατά τούτο η εξασφάλιση ειρήνης και σταθερότητος στη Μέση Ανατολή θα αφορά εξίσου -αν όχι περισσότερο- τις ανερχόμενες δυνάμεις του πλανήτη και μείζονες εισαγωγείς ενέργειας, Κίνα και Ινδία, και όχι μόνον τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Βεβαίως, η υπόθεση των χημικών όπλων θέτει κρίσιμα ζητήματα αξιοπιστίας της αμερικανικής κυβερνήσεως, ακριβώς διότι η χρήση τους είχε τεθεί από τον πρόεδρο Ομπάμα ως «κόκκινη γραμμή» για την αμερικανική επέμβαση. Η μετάθεση της αποφάσεως στο Κογκρέσο μεταθέτει και μέρος της ευθύνης για μία ούτως ή άλλως πολύ δύσκολη απόφαση.
Ακόμη και αν η επίθεση τελικώς συμβεί, δεν πρόκειται να ξεφύγει από αυστηρώς προκαθορισμένα όρια που δεν αναμένεται να αλλάξουν τα δεδομένα στο πεδίο της μάχης. Εκτός δραματικού απροόπτου, η διαδικασία στρατηγικής απεμπλοκής των Ηνωμένων Πολιτειών από τη Μέση Ανατολή δεν θα ανατραπεί.
* Ο κ. Ιωάννης Ν. Γρηγοριάδης είναι επίκουρος καθηγητής του Τμήματος Πολιτικής Επιστήμης και Δημόσιας Διοίκησης του Πανεπιστημίου Μπίλκεντ και επιστημονικός συνεργάτης του ΕΛΙΑΜΕΠ.