Στο περσινό πρωτοχρονιάτικο φύλλο, σημείωνα ότι το 2012 ήταν καλύτερη χρονιά απ’ ό,τι πολλοί φοβόμαστε. Το 2013 αποδείχθηκε χειρότερη απ’ ό,τι πολλοί ελπίζαμε. Ο λόγος δεν είναι μόνο η αναιμική πορεία της οικονομίας, η διογκούμενη ανεργία και τα αυξανόμενα κοινωνικά προβλήματα. Είναι κυρίως η ατολμία της κυβέρνησης να πράξει αυτά που πρεσβεύει και η δειλία της στην αντιμετώπιση των βαθύτερων προβλημάτων που μαστίζουν τη χώρα. Αν εξαιρέσουμε τη νομοθετική πρόοδο που επιτελέστηκε σε διαρθρωτικές αλλαγές που επιτάσσει η δανειακή μας σύμβαση, η εφαρμογή των αλλαγών και η ουσιαστική αναδιάρθρωση του Δημοσίου προχωρά με βήματα χελώνας. Τα ανακλαστικά του πολιτικού συστήματος που μας οδήγησαν στο σημερινό τέλμα παρέμειναν στη θέση τους. Διορισμοί φίλων και κομματικών παραγόντων χωρίς προσόντα σε διοικήσεις νοσοκομείων και οργανισμών όπως ο ΟΑΕΔ, η τοποθέτηση ενός αποτυχημένου πολιτικού στην αντιπροσωπεία της Διεθνούς Τράπεζας, η προχειρότητα και ο ερασιτεχνισμός στον χειρισμό κρίσιμων υποθέσεων όπως στην αναγκαία αναδιάρθρωση της ΕΡΤ, αμαύρωσαν την όποια θετική προσπάθεια ορθολογίκευσης της σαθρής κρατικής διοικητικής μηχανής. Ο κοντόφθαλμος υπολογισμός του πολιτικού κόστους και η ένδεια στελεχικού επιτελείου τόσο στο πολιτικό όσο και στο διοικητικό επίπεδο συνεχίζει, αυτοκαταστροφικά, να σηματοδοτεί την κυβερνητική πορεία.
Τα νέα βέβαια δεν είναι όλα ζοφερά. Η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος, η θετική εικόνα στο ισοζύγιο εξωτερικών πληρωμών, η σταθεροποίηση της οικονομικής δραστηριότητας και το ενδιαφέρον επενδυτών με τη συνακόλουθη αύξηση του χρηματιστηριου είναι σημαντικές επιτεύξεις. Μια μικρή ομάδα κυβερνητικών στελεχών (στον χώρο της Διοικητικής Μεταρρύθμισης, της Ανάπτυξης και, ίσως αναπάντεχα, της Υγείας) έδειξε ότι μπορούν να υπάρξουν βελτιώσεις. Το θέμα είναι ότι η πρόοδος επιτελέστηκε παρά τη λειτουργία του πολιτικού συστήματος, και όχι εξαιτίας του. Παρ’ όλη τη μεταρρυθμιστική ρητορεία και τις δανειακές μας δεσμεύσεις και πιέσεις, οι αντιδράσεις στις αναγκαίες αλλαγές αυξάνονται, και οι επιδόσεις περιορίζονται.
Γατί; Διότι οι περισσότεροι πολιτικοί δεν ξέρουν να διοικούν. Οι ικανότητες που επί δεκαετίες προήγαγε το πολιτικό μας σύστημα είχαν να κάνουν με εξυπηρετήσεις, ισορροπίες και επικοινωνιακές τακτικές – τις οποίες συμπυκνώνει με τον χειρότερο τρόπο και η αντιπολίτευση. Οσο για τη δημόσια διοίκηση, βρίσκεται σε δεινότατη θέση. Αποψιλωμένη από τα στελέχη που μπορεί να γνώριζαν τα χαρτοφυλάκιά τους, με αδρανείς ακόμη τις τοποθετήσεις γενικών διευθυντών που προβλέπει ο νόμος Ραγκούση, δεν έχει το δυναμικό και την ηγεσία που χρειάζεται. Ακόμη και όσοι θα μπορούσαν να προσφέρουν δεν έχουν ούτε κίνητρα ούτε τη δυνατότητα να προσφέρουν. Η Task Force παραμένει αδύναμη να επιτελέσει τον ρόλο της και η τρόικα κρατάει εσωτερικές ισορροπίες. Απλώς συντηρούμε την αυταπάτη γιατί κανέναν δεν βολεύει η αλήθεια.
Στο πολιτικό επίπεδο, το παιχνίδι του ποντικιού με τη γάτα αναφορικά με το Μνημόνιο έχει δημιουργήσει μια βολική υπεκφυγή. Η κυβέρνηση δεν χρειάζεται να διαρθρώσει ένα δικό της σχέδιο για το τι θέλει για το μέλλον της χώρας – το Μνημόνιο προσφέρει άλλοθι για κοινωνικά δύσκολες αποφάσεις. Η αντιπολίτευση, από τον ΣΥΡΙΖΑ μέχρι τη Χρυσή Αυγή, μπορούν ως έφηβοι να καταγγείλουν, να δαιμονοποιήσουν και να υποσχεθούν. Αντί να κοιτάμε το πώς να λύσουμε τα χρόνια και αυξανόμενα προβλήματα στον χώρο της υγείας, της παιδείας ή της δημόσιας οργάνωσης, αναλισκόμαστε στην άσκοπη συζήτηση για τη «συνταγή του μνημονίου» και αναθεματίζουμε τους Γερμανούς.
Το τέλος αυτού του άτολμου παιγνιδιού ζυγώνει. Το 2014 η πολιτική τού «κάνε ό,τι μπορείς και βλέπουμε» θα φτάσει στο τέρμα της. Η δημοσιονομική τακτική της φορολόγησης μισθών και ακίνητης περιουσίας σε πληθωρισμένες τιμές και η καθυστέρηση στις πληρωμές του Δημοσίου θα κλείσει τον κύκλο της, πιθανότατα μέσω κοινωνικών αντιδράσεων. Και οι ανοχές της κοινωνίας σε συνδικαλιστικές ομάδες, σε πολιτικούς φίλους και συντεχνίες που μας απομυζούν μπορεί να εξανεμισθούν. Το ερώτημα είναι τι θα γίνει τότε. Θα μπορέσουμε να αντιμετωπίσουμε τους βαθύτερους δαίμονές μας που κρύψαμε το 2013, και να χρησιμοποιήσουμε τη φθίνουσα κυβερνητική πλειοψηφία ως αφορμή ουσιαστικής αλλαγής;
Είναι δύσκολο να προβλεφθεί η επόμενη χρονιά. Ακόμη και εάν πετύχουμε ελάφρυνση του επίσημου χρέους, με επιμήκυνση και περιορισμό επιτοκίων, ακόμη και εάν η Γενική Γραμματεία Εσόδων αντιμετωπίσει τη φοροδιαφυγή, ακόμη και εάν δεν έχουμε πολιτική αστάθεια, η ανάπτυξη δεν θα έρθει. Πρέπει πρώτα να απαλλαγούμε από το δίπολο «μνημόνιο-αντιμνημόνιο», να αναδιαρθρώσουμε ριζικά το Δημόσιο και τον τρόπο με τον οποίο ρυθμίζει την οικονομία, και να εντείνουμε τον ανταγωνισμό. Η κοινωνία το περιμένει. Το πολιτικό σύστημα μπορεί;
Η πορεία της Ελλάδας δεν είναι προδιαγεγραμμένη. Η προοπτική τού να γίνει η Ελλάδα κρατικιστική βαλκανική χώρα παλαιάς κοπής, με καλπάζουσα κοινωνική ανισότητα, συρρίκνωση και επίφαση λαϊκής κυριαρχίας είναι ορατή. Οι νέοι Ελληνες ολιγάρχες, που πλούτισαν συναλλασσόμενοι ή προστατευόμενοι από το πολιτικό σύστημα, ετοιμάζονται για την επόμενη ημέρα. Η σύμπλευση του ΣΥΡΙΖΑ με φαρμακοβιομήχανους στα γενόσημα και η παραπληροφόρηση από τα ΜΜΕ έδωσαν ανησυχητική πρόγευση. Αποκαλύψεις σκανδάλων και κακοδιαχείρισης σε υπουργεία, ΟΤΑ και ΔΕΚΟ και η ομηρία του ΕΚΠΑ από συνδικαλιστές καταδεικνύουν την έκταση της αναδιάρθρωσης που χρειάζεται το Δημόσιο.
Το 2014 θα είναι κρίσιμο. Με τις πράξεις και παραλείψεις τους, οι πολιτικοί ηγέτες θα σφραγίσουν το συλλογικό μας μέλλον. Το ερώτημα είναι: θα διαχειριστούμε ευκαιριακά το παρόν, ή θα δείξουμε την τόλμη να αναγνωρίσουμε τις ελλείψεις ώστε να χτίσουμε ένα αποτελεσματικότερο μέλλον;
* Ο κ. Μιχ. Γ. Ιακωβίδης κατέχει την Εδρα Επιχειρηματικότητας και Καινοτομίας Sir Donald Gordon στο London Business School.