Συχνά επισημαίνεται η ανάγκη προσέγγισης των πολιτών και της Ευρώπης. Η χρονιά που πέρασε είχε κηρυχθεί Ευρωπαϊκό Ετος Πολιτών και κατά τη διάρκειά της πραγματοποιήθηκαν σε όλες τις χώρες εκατοντάδες συναντήσεις και πλατφόρμες διαλόγου με τη συμμετοχή οργανωμένων μορφών της κοινωνίας των πολιτών, αλλά και απλών ενεργών πολιτών, κυρίως μέσα από το Διαδίκτυο.
Πλην, όμως, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι οι Ευρωπαίοι είναι όλο και πιο απογοητευμένοι από την πορεία της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Εκτός των ευρωσκεπτικιστών εμφανίζονται τώρα και όσοι εκφράζουν έναν ευρωπροβληματισμό. Πώς διαχειρίστηκε η Ευρώπη την κρίση, την άνοδο της ανεργίας και την εκτίναξη του αριθμού των νεόπτωχων (του πρεκαριάτου, από τον διεθνή νεολογισμό precariat). Ολα αυτά οδηγούν στην έκρηξη του ευρωπεσιμισμού, όπως θα δούμε να αποτυπώνεται και στις ευρωεκλογές του Μαΐου. Θα είναι η απάντηση των απελπισμένων της Ευρώπης.
Για να αναθερμάνει το ευρωπαϊκό όραμα που ξεθωριάζει, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ξεκίνησε μια εκστρατεία που αποβλέπει στη διατύπωση μιας νέας αφήγησης για την Ευρώπη. Ομως αυτό που έχουμε ανάγκη σήμερα δεν είναι να ξαναγράψουμε την Ιστορία, αλλά να ξαναπιάσουμε το νήμα εκεί που το αφήσαμε πριν από περίπου δέκα χρόνια, όταν όλες οι προσπάθειες απέβλεπαν στη σύγκλιση των πολιτικών και των οικονομιών, με βάση τις συνέργειες, την αλληλεγγύη, την επιδίωξη κοινωνικής συνοχής. Η Ευρώπη χρειάζεται «τα συγκεκριμένα επιτεύγματα που θα δημιουργήσουν πρώτα μια πραγματική αλληλεγγύη» όπως έλεγε ο Ρομπέρ Σουμάν. Αυτά τα συγκεκριμένα επιτεύγματα δεν θα λειτουργήσουν σαν νέος μύθος που επιβάλλεται άνωθεν από τα ισχυρά κράτη ή τα ακόμα ισχυρότερα οικονομικά συμφέροντα, αλλά θα προέρχονται από τους ίδιους τους πολίτες και θα αποτελέσουν τον θεμέλιο λίθο της ευρωπαϊκής ενοποίησης. Πολίτες που αν και αμφισβητούν, προτείνουν και οικοδομούν μια Ευρώπη που τους ανήκει, την Ευρώπη του μέλλοντός τους.
Οι σαρωτικές αλλαγές στο οικονομικό μοντέλο λόγω παγκοσμιοποίησης αφήνουν πίσω τους τα πρώτα θύματα. Η ανεργία των νέων στην Ε.Ε. έφτασε το πρώτο τρίμηνο του 2013 στο 23,5%. Ολοι συμφωνούν ότι ο πλέον πρόσφορος τρόπος για την αντιμετώπισή της είναι η εκπαίδευση. Αλλά όταν φτάνουν στο διά ταύτα διαπιστώνουν ότι οι απαιτούμενες επενδύσεις συμβάλλουν στην αύξηση των ελλειμμάτων, πράγμα απαγορευτικό για τα κράτη-μέλη σε συνθήκες κρίσης. Ετσι, η απόσταση μεταξύ των πλέον προηγμένων και των λιγότερο αναπτυγμένων χωρών μεγαλώνει και οι ανισότητες διευρύνονται.
Οπως, όμως, παρατηρεί ο νομπελίστας καθηγητής Χριστόφορος Πισσαρίδης «οι κρίσεις στην οικονομία έρχονται και παρέρχονται, αλλά οι νέοι έχουν μόνο μία ευκαιρία (…) Η περικοπή στα χρήματα που χρειάζονται για την Παιδεία, προκειμένου να αντιμετωπιστεί η κρίση, είναι μια κοντόφθαλμη πολιτική. Ενέχει τον κίνδυνο να χαθεί μία ολόκληρη γενιά! Η επένδυση στην Παιδεία είναι επένδυση στο μέλλον».
Σε αυτήν την επένδυση στο μέλλον αποσκοπεί η Πρωτοβουλία Ευρωπαίων Πολιτών (ΠΕΠ), με τίτλο «Επένδυση στην Εκπαίδευση» και προωθείται από το Δίκτυο για τη Μεταρρύθμιση στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Επιδιώκεται η αξιοποίηση της δυνατότητας που προσφέρει η Συνθήκη της Λισσαβώνας στους Ευρωπαίους πολίτες να προτείνουν στην Ε.Ε. να νομοθετήσει επί ενός θέματος που δεν περιλαμβάνεται στο πρόγραμμα της Επιτροπής, αφού πρώτα συλλέξουν ένα εκατομμύριο υπογραφές. Αυτή η ΠΕΠ, η πρώτη που ξεκίνησε από την Ελλάδα, βασίζεται στην εξής διαπίστωση: τα κράτη, για να μη διογκώνουν τα ελλείμματά τους, περιορίζουν τις δημόσιες επενδύσεις. Ενας από τους πρώτους τομείς που χτυπά ο πέλεκυς της λιτότητας είναι η Παιδεία. Ετσι, όμως, οι διαφορές και οι ανισότητες εντός της Ε.Ε. αντί να περιορίζονται αυξάνονται. Λαμβανομένου υπόψη ότι ο μέσος όρος της δαπάνης για την εκπαίδευση είναι 5% του ΑΕΠ, η ΠΕΠ προτείνει για τα κράτη, των οποίων οι δαπάνες στην εκπαίδευση υπολείπονται του μέσου όρου, η διαφορά να μη μετράει στον υπολογισμό του ελλείμματος. Κατ’ αυτόν τον τρόπο, για την Ελλάδα, όπου η δαπάνη βρίσκεται κάτω από το 3% του ΑΕΠ, η έγκριση αυτής της Πρωτοβουλίας σημαίνει ότι δεν θα υπολογίζονται στο έλλειμμα δημόσιες επενδύσεις της τάξεως του 2% του ΑΕΠ.
Η Πρωτοβουλία για την Εκπαίδευση πέρασε τον δύσκολο κάβο της τεχνοκρατικής έγκρισης και βρίσκεται πια στη φάση της εκστρατείας για τη συγκέντρωση του ενός εκατομμυρίου υπογραφών σε όλα τα κράτη-μέλη. Στόχος δύσκολος, αλλά όχι ακατόρθωτος. Γιατί η εκπαίδευση μπορεί να ενώσει και να κινητοποιήσει τους πολίτες της Ευρώπης.
* Ο κ. Τάκης Αναστόπουλος είναι τ. διευθυντής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.