Στις αρχές του 2010, τις μέρες που η Ελλάδα πελάγωνε στο χρέος ενώ η Κίνα έμοιαζε παντοδύναμη, ένα ταξίδι στην Κίνα ήταν πολύ διαφωτιστικό. Κυβερνητικοί αξιωματούχοι, στελέχη μεγάλων εταιρειών και δημοσιογράφοι μάς εκδήλωναν μια μεγάλη ανησυχία: η ανισότητα μεταξύ των πλούσιων και φτωχών περιοχών της χώρας τους γινόταν ολοένα και πιο απειλητική, ικανή να υπονομεύσει όλα τα οφέλη της ανάπτυξης των τελευταίων ετών. Πριν από την κίνηση Occupy Wall Street και άλλα κινήματα που εστίαζαν στην ανισότητα μεταξύ πολιτών και μεταξύ χωρών, η κινεζική ελίτ είχε καταλάβει ότι αν δεν δημιουργούσε μια πιο δίκαιη κοινωνία, η χώρα θα διέτρεχε θανάσιμο κίνδυνο.
Ενα χρόνο νωρίτερα, δύο Βρετανοί επιδημιολόγοι, ο Ρίτσαρντ Ουίλκινσον και η Κέιτ Πίκετ, δημοσίευσαν ένα βιβλίο το οποίο, με πληθώρα στοιχείων και αναλύσεων, υποδείκνυε ότι σχεδόν τα πάντα σε μια κοινωνία καθορίζονται από το επίπεδο ισότητας των μελών της. Το προσδόκιμο ζωής, η ψυχική υγεία, η βία, το επίπεδο εκπαίδευσης δεν βασίζονταν τόσο στο πόσο πλούσια ήταν η κοινωνία, αλλά στο πόσο ίσα ήταν τα μέλη μεταξύ τους, γράφουν. Ο τίτλος, «The Spirit Level: Why Equality is Better for Everyone», είναι λογοπαίγνιο· μεταφράζεται είτε ως «το επίπεδο του πνεύματος» είτε «η ισότητα του πνεύματος» είτε «το αλφάδι». Σύμφωνα με αυτό, κοινωνίες με τη μεγαλύτερη ανισότητα μεταξύ πλουσίων και φτωχών είναι δυσάρεστες για όλα τα μέλη τους.
Το βιβλίο είχε μεγάλη απήχηση και δέχθηκε και αρκετή κριτική. Γεγονός, όμως, είναι ότι δεν έχει ανάγκη κανείς τις (πειστικές) στατιστικές του για να καταλάβει ότι η ανισότητα δηλητηριάζει τα πάντα. Ο Σόλων και ο Αριστοτέλης πίστευαν ότι η ισονομία ήταν η βάση της κοινωνικής ευημερίας. Τον περασμένο αιώνα δόθηκαν σημαντικότατοι αγώνες για την ισότητα μεταξύ φύλων και φυλών, αλλά ο δρόμος προς την ισότητα είναι μακρύς ακόμη. Σε όλο τον κόσμο.
Σήμερα, η δημόσια συζήτηση στις δυτικές κοινωνίες εστιάζεται σε αυτό το ζήτημα. Την περασμένη Τρίτη, ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπαράκ Ομπάμα, στην ετήσια ομιλία του για την Κατάσταση του Εθνους επέμενε ότι θα κάνει τα πάντα –έστω και αν αναγκάζεται να παρακάμπτει το Κογκρέσο– για να μειώσει το διευρυνόμενο χάσμα μεταξύ πολιτών της χώρας του. «Η ανισότητα έχει βαθύνει», είπε. «Καθήκον μας είναι να το αντιστρέψουμε αυτό». Την Τετάρτη, η Αγκελα Μέρκελ ανακοίνωσε το νέο πολιτικό της πρόγραμμα, μιλώντας για μια «οικονομία κοινωνικής αγοράς» που έχει στόχο την ανάπτυξη, την καινοτομία και τη δημιουργία θέσεων εργασίας, ενώ θα εξασφαλίζει την κοινωνική πρόνοια και μεγαλύτερη ισότητα.
Το θέμα το γνωρίζουμε καλά στην Ελλάδα, όπου πετύχαμε ένα πρωτοφανές επίπεδο ισότητας και ευημερίας μόνο για να δούμε τα επιτεύγματα αυτά να κλονίζονται. Η υπερβολή, η ασυδοσία, η αδιαφορία και η ασυνέπεια υπονόμευσαν την έννοια της ισότητας, τόσο ώστε η ευημερία να στέκει πάνω σε δανεικά πόδια. Μετά, η κρίση και οι μεταρρυθμίσεις έπληξαν σχεδόν τους πάντες, με ειδικό βάρος να πέφτει πάνω στη μεσαία τάξη και στις δομές του κοινωνικού κράτους. Τώρα που πρέπει να αρχίσουμε από την αρχή, τουλάχιστον γνωρίζουμε πόσο κινδυνεύουμε από την ανισότητα και πόση ανάγκη έχουμε την πραγματική ισότητα μεταξύ των πολιτών.