Ενας άνθρωπος στα ενενήντα του δεν έχει λόγο να φανταστεί, να επινοήσει, να προσθέσει. Οσα κατόρθωσε να φυλάξει η μνήμη του είναι τα πιο καθαρά, για τη χαρά ή για την πίκρα τους. Κι έχει μάθει πια, αν κιόλας ο βίος του υπήρξε βαρύς, πόσο βαριές είναι και οι λέξεις όταν τις συνοδεύει η αλήθεια τους και δεν χρησιμοποιούνται από συνήθεια, δίχως αίσθηση. Η κυρία Εσθήρ Κοέν, Στέλλα το ελληνικό της, είναι ενενήντα χρόνων. Και είναι η μία από τους δύο εν ζωή Γιαννιώτες Εβραίους που πέρασαν το Ολοκαύτωμα και επέζησαν. Για να το φέρει η μοίρα της να συναντήσει, στο μαρτυρικό χωριό Λιγκιάδες των Ιωαννίνων, τον πρόεδρο της Γερμανίας Γιόαχιμ (Γιόαχιμ; Δεν ακούγεται εβραϊκό αυτό;) Γκάουκ. Που αναγνώρισε την «ηθική ενοχή» των Γερμανών, αλλά μέχρις εκεί. Για δάνεια κατοχικά και για επανορθώσεις, περιττή η συζήτηση…
Το προχθεσινό φύλλο της «Κ» φιλοξενούσε στην τελευταία σελίδα συνέντευξη της κυρίας Κοέν στον συνάδελφο Σταύρο Τζίμα, ο οποίος με τη δεδομένη ευαισθησία του την αναζήτησε και παρουσίασε όσα είπε χωρίς να τα περάσει από την κρησάρα της εθνικής ορθότητας. Γιατί όσα λέει η κυρία Κοέν δεν είναι συγκλονιστικά (φτωχή η λέξη, μα δεν βρίσκω άλλη) μόνο ως προς το σκέλος Αουσβιτς, αλλά και ως προς το σκέλος Ελλάδα. Ελλάδα της Κατοχής, όπου θα μπορούσε κάποιος να επικαλεστεί το φόβο σαν συνυπαίτιο ορισμένων συμπεριφορών («δεν τράβηξε κανένας γείτονας το κουρτινάκι να δει τι γίνεται»). Αλλά και Ελλάδα μετακατοχική· όπου καμιά δικαιολογία δεν στέκει για το κτηνώδες φέρσιμο Ελλήνων απέναντι σε Ελληνες, πλην Εβραίους.
Η κυρία Κοέν επιστρέφει στα Γιάννενα, σπίτι της: «Χτύπησα την πόρτα και άνοιξε ένας άγνωστος. “Τι θέλετε”, με ρώτησε. “Εδώ είναι το σπίτι μου”, του είπα. “Θυμάσαι αν είχε φούρνο το σπίτι;” είπε. “Ναι, βέβαια, ψήναμε το ψωμί και ωραίες πίτες”, συνέχισα όλο χαρά. “Ε, λοιπόν, εξαφανίσου. Γλίτωσες από τους φούρνους της Γερμανίας, θα σε ψήσω εδώ στον φούρνο του σπιτιού σου”».
Σύμφωνοι. Μια προσωπική ιστόρηση δεν είναι όλη η Ιστορία. Είναι όμως τμήμα της. Ενα τμήμα που το λογοκρίναμε και το αποσιωπήσαμε για χρόνια. Επειδή ξέραμε; Μάλλον. Μόνο που το βρήκαμε τώρα μπροστά μας, με τον θεριεμένο αντιεβραϊσμό. Που δεν είναι γνώρισμα μόνο της Χ.Α.