Ο τίτλος ακούγεται σαν ανέκδοτο, «…τα λεφτά δεν μας φτάνουν να βγάλουμε τον μήνα και τρώμε από τα έτοιμα… Πώς να κάνουμε αποταμίευση;». Απόλυτα ορθή η αντίδραση, οι ανάγκες επιβίωσης του σήμερα έχουν σίγουρα πιο υψηλή προτεραιότητα από την αποταμίευση που στοχεύει στο αύριο. Και αύριο δεν μπορεί να υπάρξει αν δεν υπάρχει σήμερα! Σημαίνει αυτό ότι την εποχή της κρίσης ακυρώθηκε η αξία της αποταμίευσης; Αν η απάντηση είναι ναι, εδώ θα πρέπει να σταματήσει κανείς να διαβάζει αυτό το άρθρο, αν όμως είναι όχι, το επόμενο ερώτημα είναι εύλογα το «πώς». Πριν όμως απαντηθεί αυτό, ας κάνουμε μια επανάληψη των αξιών της αποταμίευσης. Είναι αρκετά τα χρόνια που ο μέσος Ελληνας την έχει βγάλει από την ατζέντα του –και δεν φταίει μόνο η κρίση γι’ αυτό, συνέβαινε και πριν–, που μάλλον αυτές θα έχουν ξεχαστεί, για κάποιους δε νεότερους η αποταμίευση μπορεί και να είναι άγνωστη λέξη!
Υπάρχουν πολλά ευεργετικά στοιχεία της αποταμίευσης, τόσο σε όποιον την κάνει όσο και γενικότερα στο κοινωνικό σύνολο. Η κρίση μάς έχει διδάξει ότι η παραδοσιακή εξέλιξη του οικονομικού κύκλου που συνοδεύει τη ζωή μας, απλώς δεν υπάρχει πια. Απρόοπτη απώλεια της δουλειάς μας, μείωση των εισοδημάτων, αύξηση των φόρων, περικοπή των προσδοκιών για σύνταξη, επιμήκυνση του εργασιακού βίου σε μια αγορά που πολύ δύσκολα εντάσσει ανθρώπους στην εργασία, υψηλή ανεργία των νέων που απαιτεί πιο μακροχρόνια υποστήριξη από τον οικογενειακό ιστό, απώλεια των κλασικών αξιών της ακίνητης περιουσίας κ.λπ.
Σε ένα τέτοιο περιβάλλον που μας συνήθισε η κρίση και που ακόμη και αν βελτιωθεί στο μέλλον θα είναι απολύτως διαφορετικό από αυτό που είχαμε συνηθίσει για ολόκληρες γενιές στην Ελλάδα, η αποταμίευση έρχεται πρωτίστως να αξιοποιηθεί ως εργαλείο αντιστάθμισης των πολλαπλών κινδύνων που βρίσκονται μπροστά μας. Ειδικά σε μια πραγματικότητα που οι προσδοκίες για κοινωνικές παροχές και πρόνοια από την πλευρά του κράτους είναι ρεαλιστικά σαφώς μειωμένες. Το ατομικό/οικογενειακό risk management αποτελεί πια ανάγκη για όλους και η αποταμίευση αποτελεί βασική παράμετρο για τον σχεδιασμό του και την υλοποίησή του.
Πώς όμως μπορεί να προκύψει αποταμίευση την εποχή της κρίσης; Κατ’ αρχάς πρέπει να συμφιλιωθεί κανείς με τα νούμερα, να καταλάβει δηλαδή ποιο είναι το αποτέλεσμα (σε οικονομικούς όρους) μιας συστηματικής αποταμίευσης. Οπως είναι αναμενόμενο, το ύψος του κεφαλαίου εξαρτάται από τη διάρκεια της αποταμίευσης και την απόδοσή της. Η γνώση του ύψους του κεφαλαίου που σχηματίζεται είναι πολύ χρήσιμη για να ορίσει κάποιος το πόσο θα ήθελε να αποταμιεύει, αλλά και τι απόδοση επιθυμεί ώστε να επιλέξει και το μέσο της αποταμίευσης από τα πολλά που διατίθενται, με βάση και τον κίνδυνο που θέλει να αναλάβει.
Η συστηματική αποταμίευση, που σημαίνει πειθαρχημένη αποταμίευση για μεγάλο χρονικό διάστημα, πρέπει να λαμβάνει υπόψη της τόσο το επιθυμητό ποσό κεφαλαίου όσο και την πραγματική δυνατότητα που έχει κάποιος να αποταμιεύσει. Είναι πάντα προτιμότερο, το προς αποταμίευση ποσό να προσαρμόζεται στις πραγματικές δυνατότητες του ατόμου/οικογένειας, παρά να γίνεται αποταμίευση χωρίς πειθαρχία και χωρίς σύστημα και συνέχεια, ακόμη κι αν τα ποσά της είναι υψηλότερα. Το ποσό της συστηματικής αποταμίευσης πρέπει να προκύψει από την ανάλυση των εσόδων και των δαπανών διαβίωσης. Αν αυτή η ανάλυση γίνει ειλικρινά και με προτροπή και διάθεση να βρεθεί κάποιο ποσό που πρέπει να μπαίνει στην άκρη, είναι βέβαιο ότι θα προκύψει κάποιο ποσό που, ακόμα κι αν αρχικά είναι μικρό, έχει αξία εφόσον είναι συστηματικά επαναλαμβανόμενο. Οταν μπούμε στην πειθαρχία της συστηματικής αποταμίευσης, συνηθίζουμε στην ιδέα και μπορούμε σταδιακά να αυξήσουμε το ποσό. Αλλος τρόπος για να υπάρξει τέτοιου είδους πολύτιμη αποταμίευση, δεν υπάρχει. Ή θα προκύψει από τα πλεόνασμα των εσόδων (δύσκολο σήμερα) ή από την περικοπή κάποιων δαπανών που η αξία τους θα κριθεί υποδεέστερη της αξίας της αποταμίευσης.
Μια τέτοια αποταμίευση, συστηματική –συνεπής– μακροχρόνια, έχει τεράστια αξία και για το κοινωνικό σύνολο. Αν το 1/3 του ενεργού εργατικού δυναμικού της χώρας (**) αποταμίευε επιπλέον 50 ευρώ κάθε μήνα, σε ετήσια βάση η αποταμίευση θα αυξανόταν κατά 700 εκατ. ευρώ. Αν, για παράδειγμα, το σύνολο κατευθυνόταν στις τράπεζες, θα αντιστοιχούσε λογικά σε ετήσια αύξηση της χρηματοδότησης της οικονομίας πάνω από 1 δισ. ευρώ, με θετικές επιπτώσεις στην ανάπτυξη και την εργασία. Τα νούμερα αυτά δεν είναι καθόλου ευκαταφρόνητα εάν σκεφτεί κανείς ότι για επιχειρήσεις και ιδιώτες κατά το 2013, το σύνολο των αποταμιεύσεων στο τραπεζικό σύστημα αυξήθηκε μόλις κατά 285 εκατ. ενώ οι πιστώσεις μειώθηκαν κατά περίπου 10 δισ. (***).
Για την κοινωνική σημασία αυτής της αποταμίευσης, το κράτος θα μπορούσε να θεσπίσει κίνητρα. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να ενισχύσει την απόδοση κατά 0,5% (50 μονάδες βάσης), κάτι που θα είχε ετήσιο κόστος μόλις 3,5 εκατ. ευρώ ή να θεσπίσει κατάλληλα μικρά φορολογικά κίνητρα. Με το κόστος αυτό θα ενισχυόταν η τάση προς μακροχρόνια και συστηματική αποταμίευση και τη δημιουργία μελλοντικών κεφαλαίων από τα οποία πρέπει να αντιμετωπιστούν ανάγκες στο μέλλον, γεγονός που θα συμβάλει στη βελτίωση του επιπέδου ζωής των πολιτών, άρα και της οικονομίας.
Λύσεις επομένως υπάρχουν ακόμα και την εποχή της κρίσης, λύσεις που είναι και εφικτές και ουσιώδεις. Χρειάζεται μια σοβαρή εκστρατεία, που να ξαναβάλει την αποταμίευση στην ατζέντα των πολιτών, να αναδείξει την αξία και τα πλεονεκτήματά της, να δημιουργήσει μια σύγχρονη αποταμιευτική συνείδηση, ιδιαίτερα για τους νέους ανθρώπους. Σε μια τέτοια προσπάθεια πρέπει να στοιχηθούν μαζί οι φορείς της αποταμίευσης, το κράτος και οι πολίτες με τους διακριτούς ρόλους που ο κάθε φορέας έχει. Είναι σίγουρα προς το συμφέρον της κοινωνίας και της οικονομίας.
** Πηγή: ΕΛΣΤΑΤ, «Η Ελλάδα με αριθμούς 2013».
*** Πηγή: ΤτΕ, www.bankofgreece.gr.
* Ο κ. Μίνος Μωυσής είναι σύμβουλος επιχειρήσεων, τ. ανώτατο στέλεχος τραπεζών και ασφαλιστικών επιχειρήσεων.