Απελευθέρωση των «ομαδικών απολύσεων». Οι λέξεις τρομάζουν. Oχι μία, όχι δύο, αλλά πολλές, σωρός, στοιβάδες απολύσεων. Ακούγεται κάπως σαν «ομαδικές εκτελέσεις». Η εργατική τάξη στο απόσπασμα, ωρύονται καθημερινά με μελοδραματικά κρεσέντα στα δωρεάν τηλεοπτικά επιμορφωτικά σεμινάρια οι εκπρόσωποι του ΣΥΡΙΖΑ και όμορων δυνάμεων, οι συντεχνίες της κοινής ωφέλειας (βλ. ΓΣΕΕ) και πλήθος ποικιλώνυμοι εργατοπροστάτες. Πώς έχουν όμως τα πράγματα;
Ας ξεκαθαρίσουμε ότι η όλη συζήτηση περί ομαδικών απολύσεων αφορά στην ενδεχόμενη αλλαγή ενός παλαιού νόμου, ενός δύσμορφου μεταμοντέρνου κατάλοιπου μιας χουντικής νομοθεσίας, η οποία, έπειτα από έναν πασοκικού τύπου δήθεν «εξευρωπαϊσμό» της το 1983, υποτίθεται ότι ενσωμάτωσε σύγχρονες συμμετοχικές αντιλήψεις της ευρωπαϊκής οδηγίας για τη διαχείριση του προβλήματος των ομαδικών απολύσεων.
Τι λέει συνοπτικά αυτή η ευρωπαϊκή οδηγία; Οτι, όταν ένας εργοδότης, που η επιχείρησή του αντιμετωπίζει οικονομοτεχνικά ή οργανωτικά προβλήματα, σκοπεύει να προχωρήσει σε ομαδικές απολύσεις, που αφορούν σε αριθμό εργαζομένων που υπερβαίνει ένα συγκεκριμένο αριθμητικό ή ποσοστιαίο όριο, τότε οφείλει να καλέσει τους εκπροσώπους των εργαζομένων και, αφού τους ενημερώσει σχετικά, να διαβουλευτεί μαζί τους, μήπως μπορέσουν από κοινού να βρουν μία λύση στο πρόβλημα. Σκοπός της οδηγίας είναι, με συναινετικό τρόπο, είτε να αποφευχθούν εν όλω ή εν μέρει οι απολύσεις με εναλλακτικές λύσεις, είτε, έστω, να μειωθούν οι δυσμενείς από αυτές συνέπειες για τους απολυόμενους (π.χ. με τη συμφωνία καταβολής στους απολυόμενους κάποιας πρόσθετης αποζημίωσης). Εννοείται ότι οι λύσεις αυτές θα επιτευχθούν με αμοιβαίες υποχωρήσεις εργοδότη και εργαζομένων. Αυτό μόνο ορίζει η οδηγία και τίποτε άλλο.
Ιδιες ρυθμίσεις περιέχουν και οι νομοθεσίες των λοιπών κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ενωσης που, με εξαίρεση τη χώρα μας, πήραν την οδηγία στα σοβαρά και την ενσωμάτωσαν σωστά στα δίκαιά τους. Συνοψίζουμε: Σκοπός της πρόβλεψης αυτής είναι η ενεργοποίηση μιας διαδικασίας ενημέρωσης και διαβούλευσης μεταξύ των κοινωνικών συνομιλητών, προκειμένου να βρίσκονται κοινά αποδεκτές λύσεις στο πρόβλημα των ομαδικών απολύσεων. Το κράτος δεν παρεμβαίνει στη διαδικασία αυτή και δεν έχει καμία αρμοδιότητα ελέγχου του αριθμού των απολύσεων. Ετσι, το έχει δει όλη η Ευρώπη.
Ας έλθουμε όμως στην «καθ’ ημάς Ανατολή». Τι ακριβώς προβλέπεται στο made in Greece νομοθέτημα περί ομαδικών απολύσεων, που υποτίθεται ότι κι αυτό ενσωμάτωσε την ευρωπαϊκή αυτή οδηγία; Ευθύς εξαρχής από τον ίδιο τον τίτλο του νόμου, ο νομοθέτης «καρφώνεται» ως προς τον σκοπό του: «Ελεγχος ομαδικών απολύσεων και άλλες διατάξεις» επιγράφεται. «Ελεγχος», λοιπόν. Κρατικός έλεγχος. Τον ίδιο τίτλο είχε και το χουντικό νομοθέτημα του 1967, το οποίο αγνοούσε πλήρως τις λέξεις «συναίνεση», «διαβούλευση» κ.λπ. και είχε έναν και μόνο σκοπό. Να υπαγάγει τις ομαδικές απολύσεις στην «έγκριση του υπουργού Εργασίας».
Ισως, κάποιος αντιτάξει ότι ασχολούμαστε με λέξεις και αφήνουμε την ουσία. Ας κοιτάξουμε λοιπόν και την ουσία. Είναι αλήθεια ότι ο νόμος είναι πλούσιος σε περιγραφές συμμετοχικών διαδικασιών: υποχρέωση για ενημέρωση των εργαζομένων, προσκλήσεις για διαβούλευση εργοδότη και συνδικαλιστικών εκπροσώπων, προθέσεις για εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων κ.ο.κ. Η νομοθετική περιγραφή παρουσιάζεται σαν ένα ωραίο prospectus που υπόσχεται ένα θεσπέσιο ταξίδι σε ονειρεμένες ακρογιαλιές συναινέσεων, διαβουλεύσεων και κοινών προσπαθειών εκπροσώπων εργαζομένων και εργοδοτών. Σκέφτεσαι: Μπράβο κράτος, μπράβο εξουσία που εμπιστεύεσαι τους κοινωνικούς συνομιλητές και τους αφήνεις να τα βρουν μόνοι τους.
Αμ δε. Τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Αυτά που βλέπεις στην πρώτη σελίδα του menu είναι pour entreé. Οταν πας στο plat principal διαπιστώνεις ότι η βασική έγνοια του νόμου είναι άλλη: Να διατηρηθεί, πάση θυσία, στο παιγνίδι το κράτος, να συνεχίσει να έχει τον τελικό λόγο η εξουσία, να μην ξεφύγει το σύστημα των ομαδικών απολύσεων από τη γραμμή που είχε χαράξει το 1967 η χουντική νομοθεσία.
Ετσι, οι προβλεπόμενες από τον νόμο διαδικασίες διαβούλευσης είναι ένα άδειο πουκάμισο. Πολλή φασαρία για το τίποτε. Πρόκειται για μια «προκάτ διαδικασία», στημένη έτσι ώστε να αποτύχει, όπου προβλέπεται ακόμη και ανώτατος χρόνος διαβουλεύσεων: «Φιλαράκια, λέει ο νόμος, ή θα τα βρείτε στο τσάκα-τσάκα μέσα σε 20 ημέρες, ή το ωραίο ταξίδι σας στη χώρα της συναίνεσης τελειώνει». Με άλλα λόγια, όταν μετά 20 ημέρες έρχεται η ώρα του checkout από την πανσιόν «η Ωραία Διαβούλευση», τότε αποκαλύπτεται σε όλο το μεγαλείο της η νομοθετική απάτη. Τα μεγάφωνα αναγγέλλουν: «Οι κύριοι κοινωνικοί συνομιλητές να περάσουν πάραυτα για κάποιες τελευταίες διατυπώσεις από το υπουργείο Εργασίας». Εκεί, στα υπουργικά άδυτα, η συμμετοχική διαδικασία, η ελευθερία του διαβουλεύεσθαι, η συμβατική ελευθερία, η επιχειρηματική ελευθερία, όλα, πάνε περίπατο. Εκεί υπάρχει μόνο το υπουργικό «αποφασίζομεν και διατάσσομεν» που επαναφέρει μνήμες του ’67. Εκεί ο εκάστοτε υπουργός Εργασίας, κατά κανόνα πρώην συνδικαλιστής του δημόσιου τομέα, ενδεδυμένος τον μανδύα του σωτήρα της εργατικής τάξης, βάζει τα πράγματα στη θέση τους: «Το αίτημα περί ομαδικών απολύσεων απορρίπτεται». Με άλλα λόγια, επιχειρήσεις κόψτε τον λαιμό σας.
Για τον Ελληνα νομοθέτη, η διαδικασία αυτή δεν είναι τίποτε άλλο παρά ένα πρόσχημα για να παρέμβει το κράτος με τη σπάθα του ως δήθεν σωτήρας της απασχόλησης. Μα, θα πει πάλι κάποιος: Αποκλείεται τα μέρη να βάλουν τα δυνατά τους στις διαβουλεύσεις να καταλήξουν σε μια συναινετική λύση και έτσι να μη δοθεί δυνατότητα στο κράτος να παρέμβει; Βεβαίως αποκλείεται, για τον απλούστατο λόγο ότι κανένας συνδικαλιστής δεν είναι τρελός να αποδεχθεί συναινετικές λύσεις και να φανεί ότι «ξεπουλιέται» στον εργοδότη, όταν έχει στο χέρι του το «δέκα το καλό»: μετά από 20 ημέρες δήθεν διαβουλεύσεων, το εργοδοτικό αίτημα θα πάει ως έχει στο καλάθι των αχρήστων και το συνδικάτο θα «θριαμβεύσει». Συμβαίνει και εδώ ό,τι μέχρι πρότινος συνέβαινε με την υποχρεωτική διαιτησία στο πεδίο των διαπραγματεύσεων για σύναψη συλλογικών συμβάσεων εργασίας. Και σε εκείνη την περίπτωση, ποιος λόγος υπήρχε να τα βρουν οι συνδικαλιστές με τον εργοδότη, κάνοντας οποιαδήποτε υποχώρηση, όταν ήξεραν ότι με μια βόλτα στη διαιτησία θα έπαιρναν ό,τι ζητούσαν;
Μήπως, όμως, στην Ελλάδα, με πρωτοπόρους τους νομοθέτες της δικτατορίας του ’67, έχουμε συλλάβει τη λύση για την αντιμετώπιση της ανεργίας, ενώ όλη η υπόλοιπη Ευρώπη κοιμάται με τα τσαρούχια; Μήπως ο πραίτωρ της οδού Πειραιώς, με την παρέμβασή του πράγματι σώζει θέσεις εργασίας; Μια ματιά στην κατακόρυφη άνοδο των δεικτών ανεργίας στη χώρα μας όλα τα τελευταία χρόνια, υπό την πλήρη ισχύ του νόμου περί ελέγχου των ομαδικών απολύσεων, δίνει χωρίς πολλά λόγια την απάντηση. Το «φάρμακο» προκαλεί μόνο βλαβερές παρενέργειες και καμία ίαση.
Οσοι λοιπόν υπεραμύνονται της χουντικής έμπνευσης κρατικής παρέμβασης στις ομαδικές απολύσεις, ας κάνουν τον κόπο να ψάξουν πόσες επιχειρήσεις, ελληνικές και ξένες, έβαλαν οριστικό λουκέτο τα τελευταία χρόνια, όταν ο πραίτωρ της οδού Πειραιώς απέρριψε το αίτημά τους, στέλνοντάς τες να «κόψουν τον λαιμό τους». Δεν ξέρω εάν οι εργοδότες έκοψαν τον λαιμό τους. Το σίγουρο, όμως, είναι ότι τα υπουργικά βέτο έκοψαν χιλιάδες λαιμούς εργαζομένων, στέλνοντας μαζικά στην ανεργία σύμπαν το προσωπικό των επιχειρήσεων που έκλεισαν οριστικά.
* Ο κ. Ιωάννης Ληξουριώτης είναι καθηγητής εργατικού δικαίου Παντείου Πανεπιστημίου.