Φτάσαμε στο τέλος μιας από τις δυσκολότερες περιόδους της μεταπολεμικής περιόδου. Τέσσερα χρόνια σκληρής προσαρμογής. Κάνοντας συνεχώς «ανάποδα» μέχρις ότου μαζευτεί το διπλό έλλειμμα, στο κράτος και στην πραγματική οικονομία. Διπλό έλλειμμα που έγινε τριπλό, όταν οι τράπεζες έχασαν όλα τα κεφάλαιά τους, συνεπεία της ελεγχόμενης πτώχευσης. Οπως και να έχει, η εποχή των Μνημονίων –όπως τη γνωρίσαμε– τελείωσε!
Σημαίνει όμως αυτό ότι κάπου εδώ τελειώνει η προσπάθεια; Οχι, βεβαίως! Περάσαμε βουνά από δυσκολίες, έχουμε όμως μπροστά «τις δυσκολίες της πεδιάδας», όπως το λέγει ο Γερμανός ποιητής. Από το προσεχές φθινόπωρο, θα αναμετρηθούμε περισσότερο με την (κακή) ποιότητα των δομών οικονομίας, κοινωνίας και κράτους. Η παρέμβαση των εταίρων, μέσω της τρόικας και των άλλων έκτακτων μηχανισμών σχεδιασμού των ενεργειών και παρακολούθησης της εκτέλεσης, θα ατονήσει. Αυτό δεν σημαίνει ότι θα ξαναρχίσουν οι πολιτικοί να διαλύουν το κράτος, όπως συνέβαινε στην προ Μνημονίου εποχή.
Ο πολυμερής ευρωπαϊκός έλεγχος θα αποδειχτεί σκληρότερος. Οπως υπέδειξε το προχθεσινό Eurogroup της Αθήνας, όποια διόρθωση απαιτηθεί –και πάντοτε χρειάζεται κάποια μη προβλεφθείσα προσαρμογή– θα γίνεται στην πλευρά των δαπανών. Το πλεόνασμα επιτεύχθηκε με υπερβολικές περικοπές εξόδων κατά τα 2/3 και κατά το 1/3 με την αναπάντεχη αποτελεσματικότητα των φόρων.
Η πρώτη μεταμνημονιακή εξισορρόπηση απαιτεί την επαναφορά των δαπανών σε μια κανονική λειτουργία του κράτους. Η ιατρική-φαρμακευτική δαπάνη πρέπει να αναλογεί στις πραγματικές ανάγκες υγείας, χωρίς την απάτη που υποκρύπτουν η υπερσυνταγογράφηση, οι άχρηστες εξετάσεις και η κλεπτοκρατική ιδιοποίηση των δημόσιων υποδομών. Το σύστημα υγείας χρειάζεται πρότυπα απόδοσης και έλεγχο αποτελεσματικότητας, ώστε να αφαιρεθούν σταδιακά ο διοικητικός εξαναγκασμός και η φαλκίδευση της εμπιστοσύνης.
Το δυσκολότερο μεταμνημονιακό καθήκον για την κυβέρνηση θα είναι η ανασυγκρότηση του παντελώς διαλυμένου κρατικού μηχανισμού. Εμπειρότεροι εμού παρατηρούν ότι, ενώ οι αδυναμίες του κράτους διευκόλυναν την υπερμεγέθυνση των κρατικών ελλειμμάτων, η μνημονιακή κούρα δεν αναδιοργάνωσε τη διοίκηση και, σε πάμπολλες περιπτώσεις, οδήγησε στην πλήρη διάλυση.
Η ανασυγκρότηση του κράτους δεν μπορεί να γίνει από έναν και μόνον πολιτικό σχηματισμό, όταν μάλιστα πρέπει συνεχώς, πολύ συχνά σε καθεστώς πανικού, να αποκρούει τους πολιορκητικούς κριούς των κομματικών αντιπάλων του.
Γενικότερα, η ολοκλήρωση των μεταρρυθμίσεων απαιτεί συστράτευση των πολιτικών και συναίνεση της κοινωνίας. Η Ελλάδα ακολουθεί με καθυστέρηση 20, τουλάχιστον, ετών την εμπειρία κρατών στα οποία είχε επί μακρόν επικρατήσει ταύτιση μεταξύ κομματικής και κρατικής εξουσίας. Μπορούμε όμως να επιτύχουμε πολλά σε πολύ μικρότερο διάστημα, διδασκόμενοι από την εμπειρία των άλλων λαών.
Για παράδειγμα, ο Αλέξης Τσίπρας επιδεικνύει θάρρος με την υποψηφιότητά του στην περίβλεπτη αρχηγία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Χρειάζεται βεβαίως να αποδείξει ότι η επιλογή του συνοδεύεται από την ιδεολογική πεποίθηση σε μια ομοσπονδιακή Ευρώπη, που άλλωστε αποτελεί το μόνο σχήμα εντός του οποίου μπορεί να υπηρετηθεί η ρητορεία της Ευρώπης των Λαών.
Ενα είναι σίγουρο. Το κρατικό πλεόνασμα θα αποτελεί σημείο αφετηρίας για όλες τις επόμενες κυβερνήσεις. Το 2014 πρέπει να εγγράψουμε πλεόνασμα ύψους 2.750 εκατ. ευρώ, που θα γίνει 5.650 εκατ. το 2015 και 8.900 το 2016, που θα είναι και το πρώτο έτος του επόμενου Μεσοπρόθεσμου, του πρώτου χωρίς Μνημόνιο.
Η διακομματική δημοσιονομική συμφωνία μπορεί να συνοδεύσει μια συμφωνία επί της διευθέτησης του χρέους. Η συζήτηση θα ανοίξει σύντομα. Θα αποτελούσε άριστη πρακτική μία συμφωνία στα δύο αυτά σημεία, έλλειμμα και χρέος, προτού η χώρα οδηγηθεί στην ανανέωση της Βουλής. Ας επιτραπεί στους πολίτες να κάνουν τις επιλογές τους δίχως τον φόβο μιας επικείμενης κατάρρευσης. Αναλογιζόμενοι όσα κάναμε για την πατρίδα, μπορούμε να πούμε ότι μας οφείλει, αυτό κατ’ ελάχιστον!