Ενα δημοφιλές μοτίβο στη λογοτεχνία επιστημονικής φαντασίας είναι η «επικράτηση των ρομπότ»: Περιγράφει τη δυστοπία που κυριαρχεί όταν η τεχνητή νοημοσύνη ωριμάζει τόσο ώστε να σπάσει τα δεσμά των εντολέων της, να ξεπεράσει τη νομοτέλεια προγραμματισμός/εκτέλεση, να μπερδέψει τους ανθρώπους ως προς την ερμηνεία μιας εξέλιξης (αφού ο ανθρώπινος εγκέφαλος δεν είναι πια συμβατός με τη λογική των ρομπότ ούτε τόσο ισχυρός να την παρακολουθήσει). Από μια άποψη, οι χρηματοπιστωτικές αγορές σήμερα δείχνουν ανάλογες τάσεις. Διαδοχικά πολύπλοκα συστήματα και νομοτέλειες που συσσωρεύτηκαν για δεκαετίες, αν και συχνά αντιφατικά, έχουν γίνει «ένα σώμα» που με την κρίση απέκτησε τη «δική του λογική». Οι ανθρώπινοι παρατηρητές βλέπουν το τελικό αποτέλεσμα, που συχνά είναι δυσεξήγητο. Τις περισσότερες φορές το υπηρετούν, ερμηνεύοντάς το. Από μια άποψη, η εποχή των μηχανών έχει ήδη φτάσει. Την Πέμπτη, ο στρατός της Ταϊλάνδης «αναβάθμισε» τον στρατιωτικό νόμο σε πραξικόπημα και συνέλαβε κυβέρνηση και αντιπολίτευση. Αλλά παρά την αναμενόμενη αναταραχή, στις αγορές δεν κουνήθηκε –σχεδόν– φύλλο. Το ταϊλανδικό νόμισμα υποχώρησε κατά 0,4% έναντι του δολαρίου. Οι ανθρώπινες αναλύσεις έσπευσαν να ερμηνεύσουν το φαινόμενο. «Κακή η χούντα αλλά αναμενόμενη – ακόμα χειρότερη η αβεβαιότητα για τις αγορές, γι’ αυτό υπήρξε ψυχραιμία». Αύριο, οι ερμηνείες θα προσαρμοστούν στα επόμενα δεδομένα, στο επόμενο σετ δεικτών.
«Οι αγορές» είναι ήδη ένα οικοσύστημα μηχανών. Μηχανές διαβάζουν τους τίτλους ειδήσεων και τους επεξεργάζονται για να εντοπίσουν «συνισταμένες» και τάσεις. Τροφοδοτούν άλλες μηχανές, που πωλούν και αγοράζουν μετοχές και ομόλογα χιλιάδες φορές τη μέρα, τεμαχίζοντας εντολές σε άπειρα κομμάτια, ζωγραφίζοντας με μηχανικό, σταθερό χέρι την πορεία των δεικτών, ώστε να εξομαλύνουν τα επικίνδυνα σκαμπανεβάσματα. Μηχανές έχουν χαράξει μονοπάτια «ασφαλών» τιμών, παντού. Οι άνθρωποι είναι εκεί να τις υπηρετούν – και να ανησυχούν μη χαλάσουν. Από μια άποψη, στις μηχανές οφείλουμε κάθε μέρα που περνάει χωρίς νέα χρηματοπιστωτική κατάρρευση. Αυτές εγγυώνται την ισορροπία του τρόμου που κρατά το σύστημα σε εσωτερικό έλεγχο.
Οι μηχανές δεν ελέγχουν μόνο τη χρηματοπιστωτική στοιβάδα της οικονομίας. Εχουν επικρατήσει και στην πραγματική οικονομία. Τα νέα των ΗΠΑ την Πέμπτη συμπυκνώνονται σε έναν τίτλο και περιγράφουν το μεγαλύτερο πρόβλημα: Η μεταποίηση μεγεθύνεται ζωηρά (δείκτης PMI), αλλά η απασχόληση υποχωρεί. Η τεχνολογία δεν αντικαθιστά μόνο χέρια, καταργεί βιομηχανίες και κλάδους, μπορεί να υποκαταστήσει τους περισσότερους εργαζομένους. Η επιστημονική φαντασία του 1970 συμβαίνει τώρα: δεν χρειάζονται όλοι να δουλεύουν, αλλά η ουτοπία απέχει ακόμα και η πολιτική ατζέντα δεν έχει αλλάξει όρους. Οι ηγέτες υπόσχονται ακόμα εκατοντάδες χιλιάδες θέσεις εργασίας την ίδια στιγμή που δεσμεύονται για οριζόντια έρευνα και τεχνολογία (που έχει εξ ορισμού στόχο να τις μειώσει).
Κάποιες στιγμές, όπως στις εκλογές, ο ανθρώπινος παράγοντας μπορεί να παρέμβει δυνατά στο τεχνολογικό μας σύμπαν. Ενα ισχυρό μήνυμα μπορεί να επηρεάσει την πορεία. Αλλά αυτές οι ευρωπαϊκές εκλογές θα δώσουν ένα αποτέλεσμα που θα τονίσει ότι οι Ευρωπαίοι αντιπαθούν όλο και περισσότερο αλλήλους. Εν μέσω λαϊκισμού, περισσότεροι από κάθε άλλη φορά θα ψηφίσουν σαν μηχανές, «δυαδικά»: Οι ναζί θα ξαναφορέσουν κοστούμι, τα «ανθρώπινα ρομπότ» θα κλέψουν τις εντυπώσεις, η ανεκτικότητα θα χάσει έδαφος. Οι «μηχανές» θα επικρατήσουν και στην πολιτική. Οσο όμως οι άνθρωποι αλληλοσπαράσσονται χάνουν χρόνο από το να αναζητήσουν πώς θα ξεπεράσουν την ανεργία, πώς θα ελέγξουν την απληστία και πώς θα ελέγξουν τον ρόλο των μηχανών: στις αγορές, στην παραγωγή και στην… πολιτική. Στην πορεία, χάνουν κι ένα απαραίτητο συστατικό για την επόμενη φάση: την εμπιστοσύνη στις ανθρώπινες σχέσεις. Καλή, ανθρώπινη, ψήφο.