Στα «τετράδια της φυλακής», ο Αντόνιο Γκράμσι έγραφε πως η κρίση είναι η κατάσταση όπου το παλιό πεθαίνει και το νέο δεν μπορεί να γεννηθεί και στο μεσοδιάστημα ίσως εμφανιστούν πολλά νοσηρά φαινόμενα. Από το 2011, που λόγω της κρίσης κατέρρευσε το σταθερό τοπίο της μεταπολίτευσης, βρισκόμαστε ακριβώς σε αυτό το μεσοδιάστημα. Βιώνουμε μια περίοδο μικρού δικομματισμού, που ενώ από τη μια μιμείται τη συνήθη οξεία αντιπαράθεση των δύο παραδοσιακών μονομάχων του κομματικού συστήματος, από την άλλη αδυνατεί να δώσει ακόμη και τα στοιχειωδέστερα από τα πλεονεκτήματα του δικομματισμού, την κυβερνητική σταθερότητα και την ισχυρή ηγεσία. Για πολλά χρόνια, οι ψηφοφόροι γνώριζαν, αν μη τι άλλο, πως το αποτέλεσμα των εθνικών εκλογών οδηγούσε σε μια κυβέρνηση, που κατά βάση θα έμενε στην εξουσία για μερικά χρόνια και πιθανόν θα είχε μπροστά της δύο θητείες. Οταν θα ερχόταν η ώρα της να πέσει, οι πολίτες ήξεραν πως την κυβέρνηση θα διαδεχόταν η αξιωματική αντιπολίτευση και όχι η αβεβαιότητα.
Σήμερα, τα δύο μεγαλύτερα κόμματα αθροίζουν 25 με 30 ποσοστιαίες μονάδες λιγότερες σε σχέση με το παρελθόν και η δυνατότητα να σχηματιστεί μια σταθερή μονοκομματική κυβέρνηση είναι ελάχιστα πιθανή, παρά την ύπαρξη ενός εξωφρενικού εκλογικού νόμου με πλειοψηφικά και πολωτικά χαρακτηριστικά, που είναι απορίας άξιο γιατί το ΠΑΣΟΚ και η ΔΗΜΑΡ το 2012 δεν ζήτησαν να καταργηθεί. Πολιτική οξύτητα, όμως, χωρίς έστω κυβερνητική σταθερότητα συνιστά συνταγή καταστροφής.
Ακριβώς για τον παραπάνω λόγο και καθώς αντιλαμβανόμαστε πως ζούμε σε περίοδο κυβερνήσεων συνεργασίας και όχι στον Ψυχρό Πόλεμο, είναι απαραίτητο να διαμορφωθεί μια κουλτούρα συνεννόησης μεταξύ των βασικών παικτών του πολιτικού συστήματος. Συνεννόηση δεν σημαίνει εξάλειψη των αντιθέσεων. Σημαίνει ένα modus vivendi, μια προσωρινή συμφωνία μεταξύ των αντιπαρατιθέμενων μερών μέχρι τουλάχιστον να σταθεροποιηθεί η χώρα και να παγιωθούν νέοι κανόνες. Μια τέτοια συνεννόηση πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να περιλαμβάνει τα εξής πέντε σημεία:
• Εκλογή Προέδρου Δημοκρατίας από την παρούσα Βουλή. Είναι προφανές γιατί είναι αναγκαίο να ξαναβρεί η πολιτική σκηνή αυτό που είχε κατακτήσει παλιότερα: την ικανότητα η Βουλή να εκλέγει Πρόεδρο Δημοκρατίας. Σήμερα, περισσότερο ίσως από ποτέ άλλοτε, το κομματικό σύστημα είναι υποχρεωμένο να δώσει λύση προκειμένου να αποφευχθούν πρόωρες εκλογές. Ούτως ή άλλως, δεν είναι δυνατόν η χώρα να σύρεται κάθε δύο-τρία χρόνια στις κάλπες επειδή οι θεσμοί δείχνουν αδύναμοι να εκπληρώσουν τον ρόλο τους.
• Διαμόρφωση κοινής στάσης για τη διαπραγμάτευση του χρέους. Αυτή η κοινή στάση αφορά πρωτίστως την κυβέρνηση και τον ΣΥΡΙΖΑ. Είναι αυτονόητο, κατά τη γνώμη μου, πως το πολιτικό σύστημα πρέπει να συγκροτήσει σε κρίσιμα θέματα με διεθνή σημασία μια κουλτούρα συνέχειας ώστε οποιαδήποτε κυβερνητική αλλαγή ή αστάθεια να μην υπονομεύει, δραματικά τουλάχιστον, τη διαπραγματευτική θέση της χώρας διεθνώς.
• Συμφωνία για την αλλαγή του εκλογικού νόμου. Αν και, πράγματι, είναι πολιτική ανεντιμότητα να αλλάζει ο εκλογικός νόμος ενώ προηγείται η αντιπολίτευση, από την άλλη είναι απολύτως αναγκαίο να εισαχθεί ένας αναλογικότερος εκλογικός νόμος. Είναι αδύνατον να επιδιώκουμε κυβερνήσεις συνεργασίας και πνεύμα συνεννόησης με πλειοψηφικά μοντέλα. Κανένα μικρό κόμμα δεν θα έχει λόγο να συμπεριφερθεί με ωριμότητα και υπευθυνότητα, αν τιμωρείται εκλογικά γι’ αυτήν του τη στάση. Μια τέτοια αλλαγή, όμως, πρέπει να είναι αποτέλεσμα έντιμου και σοβαρού διαλόγου και όχι ταχυδακτυλουργικού τρικ εκ μέρους της πλειοψηφίας.
• Συνεννόηση για μεταρρυθμίσεις. Η μείωση του αριθμού των βουλευτών ή η ενίσχυση του ρόλου της νομοθετικής εξουσίας συνιστά απαραίτητη μεταρρύθμιση, που προϋποθέτει όμως διαδικασίες συνεννόησης μέσα στο πολιτικό σύστημα. Καμιά σοβαρή θεσμική αλλαγή δεν μπορεί να προωθηθεί όταν κυριαρχεί η ακραία οξύτητα.
• Κοινή στάση έναντι της Χρυσής Αυγής. Τόσο για την Κεντροαριστερά όσο και για την Κεντροδεξιά δεν υπάρχει κανένας άλλος δρόμος εκτός από την πλήρη περιθωριοποίηση αυτής της οργάνωσης. Συνεχίζω να πιστεύω πως, όποια και αν είναι η κατάληξη στο ποινικό κομμάτι, πρέπει να οργανωθεί έτσι το νομικό πλαίσιο ώστε η Χ.Α. να τεθεί εκτός νόμου· όσο αυτό καθυστερεί, τόσο πιο προβληματική γίνεται η κατάσταση. Η δημοκρατική πολιτεία πρέπει να ορίσει τα περιθώρια ανοχής έναντι της υπονόμευσής της από οιονδήποτε φανατικό εξτρεμιστή. Η στάση απέναντι στη Χ.Α. δεν πρέπει να οικοδομηθεί πάντως πάνω σε μια καιροσκοπική αντίληψη, που έχει ως βάση τη σκέψη για τα πιθανά κέρδη ή τις ζημίες από αυτή την υπόθεση.
Εν ολίγοις, βρισκόμαστε πλέον σε κομβικό σημείο. Είτε το υπό διαμόρφωση κομματικό σύστημα θα μάθει να συμβιώνει μέσα στο πλαίσιο μιας σύγχρονης φιλελεύθερης δημοκρατίας είτε θα συνεχίσει να τρώει τις σάρκες του, υπό συνθήκες ενός ακήρυκτου εμφυλίου πολέμου, ενισχύοντας στην πράξη τους εξτρεμιστές. Οι επιλογές είναι μπροστά μας, αλλά ο χρόνος δεν είναι απεριόριστος.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας και επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Καρόλου στην Πράγα και στο Πανεπιστήμιο της Βαρσοβίας.