«Για να γίνει πιο δημοκρατική η Ευρώπη είναι απαραίτητο οι σημερινές πολιτικές ομάδες να μετεξελιχθούν σε πανευρωπαϊκά κόμματα» σχολίασε προ ημερών ο πρώην πρωθυπουργός Γιώργος Παπανδρέου σε διημερίδα (ανελλιπής η παρουσία του σε διημερίδες) που οργάνωσε στη Ρώμη το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων. «Πρόκειται για προκλήσεις υπερεθνικές, που για να αντιμετωπισθούν χρειάζονται πρωτοβουλίες που θα αλλάξουν την παγκόσμια αρχιτεκτονική των διεθνών οργανισμών, ώστε να μπορέσουμε να εξανθρωπίσουμε την παγκοσμιοποίηση» πρότεινε.
Σήμερα πολλαπλασιάζονται οι αυταπάτες ότι μπορεί η παγκοσμιοποίηση να αποβεί πιο ηθική, πιο κοινωνική, πιο οικολογική. Συχνά παρουσιάζεται ωραιοποιημένη, περισσότερο σαν ένα εξισωτικό των ανθρώπων κίνημα, παρά σαν ένα σύμπλεγμα από οδυνηρές αντιφάσεις. Η χρηματοοικονομική κυριαρχία έδωσε την ψευδαίσθηση ότι υπάρχει στον κόσμο μια σχετική ισορροπία. Ομως ο κόσμος δεν είναι ένας· ΗΠΑ, Ευρώπη, Ασία, βιώνουν την απομάκρυνση, την ενίσχυση των εσωτερικών κλυδωνισμών τους. Το πλανητικό υφάδι διαβρώνεται από την τάση επιστροφής στα εθνικά σχέδια και τον πατριωτισμό. Στην Ε.Ε. καλπάζει ο εθνικισμός.
Σίγουρα, τα μεγάλα ανά τον κόσμο συμβάντα, αποσυνδεδεμένα άλλοτε, σήμερα αλληλοεξαρτώνται. Ομως τα πράγματα είναι τόσο ρευστά, οι εξελίξεις τόσο ραγδαίες, οι παράγοντες επιρροής τόσο πολλοί, που ο «μικρός» χάνεται, αποδυναμώνεται, απομονώνεται αν δεν προσδεθεί στον «μεγάλο». Η οικονομική αυτονομία μέσα στα εθνικά όρια πια δεν υπάρχει. Κάθε εθνική προσπάθεια να ληφθούν μέτρα, π.χ. για να αμβλυνθούν οι κοινωνικές ανισότητες, οδηγεί σε φυγή του κεφαλαίου σε χώρες με φθηνή εργασία.
Η πολιτική εξουσία δεν έχει μεγάλες δυνατότητες μέσα στο εξαιρετικά ανταγωνιστικό οικονομικό περιβάλλον να ελέγξει τα κερδοσκοπικά παιχνίδια, να διατηρήσει τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά στην εργασία, να προστατεύσει τους αφαιμασσόμενους φυσικούς πόρους. Στο όνομα της οικονομικής αποτελεσματικότητας, οι κοινωνίες τείνουν να επιδεικνύουν μικρότερη αλληλεγγύη, να χάνουν σε εσωτερική συνοχή. Και εμφανίζεται να μην υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις. Ομως, μικρότερη δυνατότητα επιλογής σημαίνει λιγότερη δημοκρατία, το θεμέλιο των σημερινών αστικών κοινωνιών, που μάλλον δεν κερδίζουν από την υποβάθμιση της αλληλεγγύης. Οπως υποστήριζε ο Γάλλος οικονομολόγος Ζαν-Πολ Φιτουσί, οικονομικός σύμβουλος του Φρανσουά Ολάντ, όσο πιο δίκαιες και αλληλέγγυες είναι οι κοινωνίες τόσο καλύτερες οικονομικές επιδόσεις μπορούν να πετύχουν. Σύμφωνα με τον Φιτουσί, μεταξύ οικονομίας της αγοράς και δημοκρατίας δεν υπάρχει μόνο σύγκρουση, αλλά και συνέργεια και συμπληρωματικότητα· αν η αγορά επιβίωσε ως κυρίαρχη μορφή οικονομικής οργάνωσης, λέει, το χρωστάει σε μεγάλο βαθμό στη δημοκρατία.
Ομως στις μέρες μας η σαγήνη της υποχωρεί. Η έλξη από τον ολοκληρωτισμό παρεισδύει στην κοινωνία και την ωθεί στον εξανδραποδισμό. Με πρόσχημα την κοινωνική αταξία, η ύπαρξή μας ωθείται, και πάλι, στη μισαλλοδοξία, τον δογματισμό. Επανέρχονται εθνικιστικοί φανατισμοί, τρομακτικά φαντάσματα του παρελθόντος, επανεμφανίζονται πεποιθήσεις και πάθη, πριν πνιγμένα από τον φιλελεύθερο ορθολογισμό. Πάθη ηλεκτροφόρα, που τείνουν να ξαναγίνουν θανατηφόρα.
Η εχεφροσύνη πενθεί.