Μπορούν η εκπαίδευση και ο πολιτισμός να μεταμορφώσουν το μέλλον; Το ερώτημα τέθηκε χθες στο πλαίσιο του 3ου Διεθνούς Συνεδρίου του Ιδρύματος Σταύρος Νιάρχος με θέμα την κοινωφελή δράση. Ηταν μία από τις παράλληλες συζητήσεις, στην οποία συμμετείχαν εκπρόσωποι ιδρυμάτων και πολιτιστικών οργανισμών από την Ευρώπη και την Αμερική. Θα μπορούσε κάποιος να υποστηρίξει «όχι»; Θα έπρεπε να βρίσκεται εκτός κοινωνίας και να μην έχει καμία ελπίδα για τον κόσμο. Ομως η απάντηση στην Ελλάδα της κρίσης είναι σύνθετη. Ο χρόνος κινείται με μεγάλη επιτάχυνση, καλλιεργώντας σύγχυση, λαϊκισμό, ημιμάθεια και στρεβλώσεις. Ποια θα είναι η θέση μιας νέας Εθνικής Βιβλιοθήκης και Λυρικής Σκηνής μέσα σε μια κοινωνία κουρασμένη από τις οικονομικές δυσκολίες και την αβεβαιότητα, καχύποπτη και κυρίως αποπροσανατολισμένη;
Το 2016, οπότε θα ανοίξουν για το κοινό η νέα βιβλιοθήκη και η όπερα, θα είναι η αρχή μιας νέας διαδρομής για την Αθήνα, η οποία θα πρέπει όμως να έχει ενταχθεί ήδη ως «δρομολόγιο» στις συνήθειες αναγνωστών, θεατών, περιπατητών. Η μεταμόρφωση δεν γίνεται από τη μια στιγμή στην άλλη. Ενα τόσο μεγάλο έργο για να ριζώσει χρειάζεται μέθοδο, δημόσιο διάλογο, δημιουργική κριτική, ψυχική ευρυχωρία. Χρειάζεται να μετατρέψει τον χρόνο σε σύμμαχο.
Στη χθεσινή συζήτηση παρουσιάστηκαν παραδείγματα, καρποί διαφορετικών κοινωνικών δεδομένων και συνθηκών. Οπως μια υπερσύγχρονη δημόσια βιβλιοθήκη στο Τενεσί των ΗΠΑ. Ο 4ος όροφος της Chattanooga Public Library, από χώρος αποθήκευσης παλιών επίπλων και κατεστραμμένων εκδόσεων, έχει μεταμορφωθεί σε σημείο αναφοράς χάρη στον τρόπο που οργανώθηκε από μια ομάδα νέων ανθρώπων και στη χρήση νέων τεχνολογιών. Το PEN World Voices Festival είναι ένα διεθνές λογοτεχνικό φεστιβάλ στη Νέα Υόρκη, με προσκεκλημένους συγγραφείς από όλον τον κόσμο, το οποίο ίδρυσε πριν από 10 χρόνια ο Σαλμάν Ρουσντί. Ο,τι είναι λογοτεχνικό δεν σημαίνει και εσωστρεφές, σοβαροφανές ή κουραστικό. Δεν φοβάται τα «φάνσι» γεγονότα, το χιούμορ, την παραδοξότητα.
Οι λέξεις που χρησιμοποίησαν περισσότερο οι ομιλητές ήταν τρεις: κοινότητα, συλλογικότητα, πάθος. Επανέρχονταν στη συζήτηση όχι ως πανάκεια για ένα δυστοπικό μέλλον, αλλά ως υπαρκτή σχέση με την πραγματικότητα. Μόνον έτσι οι διαδρομές που θα χαράσσονται θα είναι διαυγείς, κάθε μικρό βήμα θα οδηγεί στο επόμενο και όλα μαζί στη συστράτευση σε ένα σκοπό. Η προσμονή είναι συλλογική. Οπως και η κατάκτηση.