Στις εκλογές συνηθίζω να κουβαλώ στο σπίτι όσα ψηφοδέλτια δεν χρησιμοποίησα. Οχι για αρχειακούς ή συλλεκτικούς λόγους. Αλλά για να κάνω εκ των υστέρων αυτό που δύσκολα γίνεται στο παραβάν. Να δω προσεχτικά τα ψηφοδέλτια, χωρίς άγχος. Να τα κοιτάξω από πολιτική-ονοματολογική σκοπιά αλλά και από εικαστική, η οποία είναι αποκαλυπτική, ιδίως όταν υπάρχουν επιψηφοδέλτιες εικόνες. Του ΑΚΚΕΛ λ.χ., του Αγροτικού Κτηνοτροφικού Κόμματος Ελλάδας, εκτός από τον δίκην υποτίτλου κτητικό προσδιορισμό «του κτηνοτρόφου Ευαγγέλου (Βάκη) Τσιομπανίδη», φέρει βουκολική σύνθεση: ένα αλέτρι, τρεις μόσχοι, πετούμενα, ένα σπιτάκι. Στο ψηφοδέλτιο της Ενωσης Κεντρώων του κ. Λεβέντη βλέπουμε ένα τούνελ με φωτεινό βάθος και την παραμυθητική λεζάντα: «Η έξοδος από το σκοτεινό τούνελ». Οσο για τη σύμπραξη της «Δημιουργίας, ξανά!» του κ. Τζήμερου και της Δράσης του κ. Σκυλακάκη, τι άλλο από μια γέφυρα θα μπορούσε να κοσμεί το ψηφοδέλτιο. Και γέφυρα μοντέρνα, όχι σαν τις συνομήλικες του γιοφυριού της Αρτας. Ανάμεσα στους γεφυροποιούς υποψηφίους και η κ. Αντιγόνη Λυμπεράκη, που μια και δεν εξελέγη, την πήρε το «Ποτάμι». Λογικό. Στα ποτάμια φτιάχνουμε γέφυρες.
Στις περισσότερες περιπτώσεις πάντως η τέχνη της ζωγραφικής υποχωρεί μπροστά στην τέχνη της φωτογραφίας. Ο ιδρυτής, ο αρχηγός, ο πρόεδρος, ο ηγέτης τέλος πάντων, κρίνει, προφανώς κατόπιν μακράς συσκέψεως με το αυστηρότερο εκ των κατόπτρων του, ότι για να δοθούν με σαφήνεια οι απόψεις του κόμματός του, πρέπει το ψηφοδέλτιο να στολίζεται με τη μορφή του. Και ιδού το πορτρέτο του Ενός πάνω στο μακρόστενο χαρτάκι σαν ισοδύναμο ενός πυκνού μανιφέστου. Σαν ένα κόκκινο βιβλιαράκι (αλά Μάο) ή πράσινο (αλά Καντάφι) που δεν χρειάζεται να διαθέτει τυπωμένες σελίδες. Αρκεί η φωτογραφία του Μεγάλου. Κατά προτίμηση παλαιότερων εποχών, όταν το βλέμμα σπίθιζε ακόμα.
Για να μην είμαι άδικος, δεν είναι ο ναρκισσισμός αποκλειστικός υπεύθυνος για το επί του ψηφοδελτίου κάδρο του ηγέτη. Ενδέχεται η προσθήκη του να κρίθηκε υποχρεωτική, επειδή με τα τόσα υποσχετικά αρχικά που κυκλοφορούν στην αγορά και την τόση ανακύκλωση των ίδιων επιθέτων και ουσιαστικών, ο δυνάμει ψηφοφόρος μπορεί να μπερδευτεί και να ψηφίσει άλλ’ αντ’ άλλων. Πώς να θυμηθεί ο κόσμος αν το κόμμα σου τιτλοφορείται «Λαϊκή Πατριωτική Συμφωνία» ή «Πατριωτική Λαϊκή Συμφωνία», «Ελληνικό Οικολογικό Κίνημα» ή «Ελλαδικό Κίνημα Οικολογίας». Βλέπετε δεν έχουν όλοι την επινοητικότητα ενός Λοβέρδου, ώστε να σκαρφίζονται τίτλους θαυμαστούς όπως το ΡΙΚΣΥ εκείνο, που αφού έδωσε νέο περιεχόμενο στη ρήξη, πέρασε στην άηχη λήθη.
Για να αποφευχθεί το μπέρδεμα και η απώλεια έστω και μίας πολύτιμης ψήφου, ο αρχηγός υποχωρεί στην απαίτηση των συντρόφων του και αποδέχεται με βαριά καρδιά να μπει το πρόσωπό του στο μαγικό χαρτάκι. Σαν πεντακάθαρο στοιχείο ταυτότητας. Ετσι είδαμε τη φωτογραφία του κ. Κολλάτου πάνω από τον τίτλο του κόμματός του, ο οποίος εμπεριέχει και το επώνυμο του σεμνού πολιτικού: «Κολλάτος – Ανεξάρτητο Πολιτικό Κίνημα Οικολογικό Ελληνικό». Κίνημα και αυτός. Και τον κ. Καρατζαφέρη, ένας ΛΑΟΣ μόνος του. Και τον κ. Λεβέντη, ισομεγέθη του προαναφερθέντος τούνελ. Και τον διωκόμενο για καταπάτηση κ. Βεργή χαμογελαστό ανάμεσα σε δαφνοκλώναρα. Και τον κ. Μαντούβαλο, ως υποψήφιο περιφερειάρχη Αττικής. Το πιο ωραίο μάς το επιφύλαξε η Ενωση για την Πατρίδα και τον Λαό, ο τίτλος της οποίας επαναλαμβάνεται πάνω σε μια ασπίδα. Κάτω από την ασπίδα, εξ αριστερών προς τα δεξιά, οι τέσσερις συνασπισθέντες μικροϊδιοκτήτες κομμάτων ή κινήσεων ή παρατάξεων ή –μα βέβαια– κινημάτων: ο κ. Πολύδωρας, ο κ. Ζώης, ο κ. Νικολόπουλος και ο κ. Ψωμιάδης. Τέσσερις δεν είναι και οι επί του όρους Ράσμορ προτομές των πατέρων των Ηνωμένων Πολιτειών;
Υπάρχουν πάντως και ηγέτες με τιθασευμένο ναρκισσισμό, που αρκούνται στην αναγραφή του ονόματός τους επί του ψηφοδελτίου. Δεν απαιτούν και φωτογραφία τους. Το ονοματεπώνυμο του αρχηγού και ο τίτλος του κόμματός (του) ή του κινήματός (του) προτείνονται σαν μεγέθη της ίδιας σπουδαιότητας. Αυτό συμβαίνει με τον κ. Τζήμερο και τον κ. Σκυλακάκη των «Γεφυρών». Ή με τον κ. Χατζημαρκάκη, που το κόμμα του έχει δύο ονόματα: Στα δεξιά του ψηφοδελτίου «Ελληνες Ευρωπαίοι πολίτες» και στα αριστερά «Πρωτοβουλία Χατζημαρκάκη». Το πράγμα έχει την εξήγησή του: Νέος στην ελληνική πολιτική ο κ. Χατζημαρκάκης, προερχόμενος από τη γερμανική, και με λίγο χρόνο στη διάθεσή του για να κάνει ευρέως γνωστό τον συνδυασμό του, υπέθεσε μάλλον δικαιολογημένα ότι με το όνομά του στο ψηφοδέλτιο ο ψηφοφόρος θα μπορούσε να ταυτίσει πιο εύκολα το εκλογικό του σχήμα.
Αλλά σε καμία τέτοια εξήγηση δεν θα μπορούσε να προσφύγει ο ευρύτατα γνωστός κ. Σταύρος Θεοδωράκης για να δικαιολογήσει την αναγραφή του δικού του ονόματος πάνω στο ψηφοδέλτιο του κόμματός του (ή μάλλον του κινήματός του, γιατί και αυτός κίνημα χαρακτηρίζει την κίνησή του). Με τόση συζήτηση που έγινε για το «Ποτάμι», με τόσους επαίνους που ακούστηκαν για την επιλογή του υγρού ονόματος, υπήρχε μία τόση δα πιθανότητα να διαλέξει κάποιος το συγκεκριμένο ψηφοδέλτιο χωρίς να ξέρει ότι ιδρυτής και αρχηγός (ή «Επικεφαλής Εθελοντής», σύμφωνα με τη «νέα γλώσσα» του «Ποταμιού») είναι ο κ. Θεοδωράκης; Και όμως. Ο κ. Θεοδωράκης, που μάλιστα δεν ήταν υποψήφιος, έκρινε απαραίτητο να γραφτεί το όνομά του φαρδιά πλατιά και πάνω πάνω στο ψηφοδέλτιο, σαν ερμηνευτικό τού τίτλου. Ή μάλλον σαν τίτλος ιδιοκτησίας. Εγώ = Κίνημα.
Πρωτότυπος τρόπος στ’ αλήθεια για ν’ αρχίσει κανείς να σαρώνει το «φθαρμένο κομματικό σκηνικό», ενστερνιζόμενος ό,τι παλαιοκομματικότερο: την πλήρη ταύτιση του κόμματος με τον ηγέτη του, ο οποίος εξέχει και υπερέχει αυτονοήτως (αυτονοήτως;) των υπολοίπων, η δε ισχύς του υποτίθεται ότι μετριάζεται ή εξευγενίζεται αν τον αποκαλούμε Επικεφαλής Εθελοντή και όχι πρόεδρο. Από αυτονόητο σε αυτονόητο, ή από παλαιοκομματικό σε παλαιοκομματικό, το ιδρυτικό συνέδριο του «Ποταμιού», που υποτίθεται πως έγινε στο Λαύριο επειδή –ήμαρτον, ρίμα μου– «ομοιοκαταληκτεί με το αύριο», επέλεξε ηγέτη του τον κ. Θεοδωράκη διά βοής. Θυμίζω άλλους «διαβόητους» αρχηγούς: Ανδρέας Παπανδρέου (το 1984). Αντώνης Σαμαράς (της ΠΟΛΑΝ). Δημήτρης Αβραμόπουλος (του ΚΕΠ). Γ. Α. Παπανδρέου (του ΠΑΣΟΚ αλλά και της Σοσιαλιστικής Διεθνούς). Παναγιώτης Καμμένος (των ΑΝΕΛ). Περιττεύει να θυμίσω ότι όλοι τους εμφανίστηκαν σαν ανατροπείς του κατεστημένου. Κι ας ήταν πνεύμα από το πνεύμα του.