Κάθώς η κρίση στην Ουκρανία εξαναγκάζει τους Ευρωπαίους ηγέτες και τους επικεφαλής του ΝΑΤΟ να εστιάσουν το ενδιαφέρον τους στην ανάδυση των εξ ανατολών αμυντικών προκλήσεων, τα τεκταινόμενα στον ευρωπαϊκό Νότο εγείρουν πολύ διαφορετικές αλλά εξίσου σοβαρές προκλήσεις για την ασφάλεια και τη στρατηγική. Οι τεταμένες σχέσεις με τη Ρωσία και το χάος στο οποίο έχει παραδοθεί το Ιράκ και η Συρία υποδεικνύουν ότι η διπλή έκθεση της Ευρώπης στις κρίσεις αυτές θα έχει μεγάλη διάρκεια.
Οι διεθνείς σχέσεις διαμορφώνονται από μακροπρόθεσμες τάσεις αλλά και από ξαφνικά σοκ, που μεταβάλουν δραστικά τις γεωπολιτικές ισορροπίες, όπως έγινε με την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία. Ενα άλλο τέτοιο στοιχείο είναι οι δραματικές εξελίξεις στο Ιράκ από το «Ισλαμικό Κράτος Ιράκ και Συρίας» (ISIS) που επέτρεψαν την κατάληψη μεγάλων ιρακινών εκτάσεων και τη δημιουργία ισλαμικού χαλιφάτου σε απόσταση αναπνοής από τη Βαγδάτη. Αν και το ISIS μπορεί να μην καταφέρει να διατηρήσει τις εδαφικές του κατακτήσεις, πέτυχε ριζική μεταβολή των στρατηγικών δεδομένων.
Αν και το φαινόμενο του ISIS πιθανώς να είναι παροδικό, δεν ισχύει το ίδιο για το χάος που επικρατεί από τον Περσικό Κόλπο μέχρι και τη Δυτική Αφρική. Ο ισλαμισμός παραμένει υπολογίσιμη πολιτική δύναμη, ιδιαίτερα υπό το πρίσμα των ανολοκλήρωτων επαναστάσεων σε Μέση Ανατολή και Βόρεια Αφρική. Οι τζιχαντιστές μπορεί τελικά να μη βγουν νικητές, πυροδοτούν όμως το τοπικό χάος, δημιουργώντας έτσι τις απαραίτητες συνθήκες για την ενίσχυση αυτονομιστών και άλλων ανατρεπτικών στοιχείων. Το φαινόμενο αυτό είναι ιδιαίτερα αισθητό στο Μάλι και τη Νιγηρία.
Για την Ευρώπη και τις ΗΠΑ, το διακύβευμα δεν αφορά απλώς τη διαχείριση κρίσεων, αλλά το ενδεχόμενο επικράτησης συνθηκών περιφερειακής αστάθειας. Η ενεργειακή ασφάλεια αποτελεί μέρος της εξίσωσης αυτής, με τον κίνδυνο ενεργειακών ελλείψεων για την ευρωπαϊκή ήπειρο να απασχολεί κατά προτεραιότητα τις δυτικές ηγεσίες.
Οι συνέπειες αυτού του διαρκούς χάους δεν θα περιοριστούν στις νότιες και ανατολικές ακτές της Μεσογείου. Αλλωστε, οι συνέπειες του χάους στον ευρωπαϊκό Νότο είναι προφανείς ιδιαίτερα στις παραμεθόριες περιοχές της Τουρκίας και σε ορισμένα τμήματα της Μεσογείου, όπου η εισροή μεταναστών ξεπερνά κάθε προηγούμενο. Στην Ευρώπη περισσότεροι μετανάστες προέρχονται πλέον από περιοχές κρίσης, συγκριτικά με τους οικονομικούς πρόσφυγες.
Σε αυτό πρέπει να προστεθεί και το έλασσον πρόβλημα των ξένων μαχητών που ταξιδεύουν διαμέσου της Γηραιάς Ηπείρου, προκειμένου να πάρουν τα όπλα σε Ιράκ και Συρία. Κάποιοι από αυτούς επιστρέφοντας θα εξακολουθήσουν τον πόλεμο και στις πατρίδες τους. Ενα τραγικό τέτοιο περιστατικό είναι και η επίθεση κατά του Εβραϊκού Μουσείου του Βελγίου τον Μάιο του 2014 από Γάλλο ισλαμιστή.
Εκτός, όμως, από τη ίδια την τρομοκρατία, αυτές οι συρράξεις στη νότια περιφέρεια της Ευρώπης γεννούν ιδανικές συνθήκες για ενίσχυση της εγκληματικότητας και της διακίνησης ανθρώπων, με δραματικές συνέπειες για τις ανθρώπινες κοινωνίες που ζουν και στις δύο ακτές της Μεσογείου. Εκτός από τις σοβαρές εντάσεις με τη Ρωσία στη Βαλτική και τη Μαύρη Θάλασσα, αυτή η διάχυση του χάους αποτελεί τη σημαντικότερη πρόκληση για την ασφάλεια των κρατών-μελών της Ε.Ε. και του ΝΑΤΟ.
Ολοι αυτοί οι κίνδυνοι, που πηγάζουν από τη Μεσόγειο και τις γύρω περιοχές, δεν είναι δυνατόν να επιμεριστούν, γεγονός τεράστιας σημασίας για τη στρατηγική που θα ακολουθήσει μελλοντικά η Ε.Ε. και το ΝΑΤΟ. Η Τουρκία και τα κράτη της Νότιας Ευρώπης, αν και περισσότερο εκτεθειμένα, δεν πρόκειται να αποφύγουν τις συνέπειες της περιφερειακής έντασης.
Είναι προφανές ότι η Ε.Ε. πρέπει να δώσει προτεραιότητα στις περιοχές που βρίσκονται στο κατώφλι της Μεσογείου. Για το ΝΑΤΟ, η διάσκεψη του Σεπτεμβρίου θα αποτελέσει σημαντική ευκαιρία για να μελετηθεί η διπλή έκθεση της βορειοατλαντικής συμμαχίας τόσο στην Ανατολή όσο και στον Νότο. Ταυτόχρονα, η Ουάσιγκτον, σε μία στιγμή πολλαπλών στρατηγικών απαιτήσεων και αμφίβολου ενθουσιασμού για την προβολή ισχύος, πρέπει να ενθυμηθεί ότι μεγάλο μέρος της αμυντικής παρουσίας των ΗΠΑ σε Μεσόγειο και Μέση Ανατολή στοχεύει στην πραγματικότητα στον επιμερισμό του κοινού συμφέροντος που έχουμε στην ευρωπαϊκή ασφάλεια.
* Ο κ. Ian Lesser είναι διευθυντής του ινστιτούτου Transatlantic Center του German Marshall Fund of the US στο Βερολίνο.