Λίγο μετά την υπογραφή του πρώτου Μνημονίου, μία ομάδα Γερμανών βουλευτών που είχαν έρθει στη χώρα μας αφηγούνταν, με σαρκαστικό και υποτιμητικό για την Ελλάδα τρόπο, ιστορίες από τις συνθήκες κράτησης των μεταναστών στον νομό Εβρου. «Καλά, δεν έχετε τα χρήματα να οργανώσετε καλύτερα μηχανισμούς υποδοχής και εξέτασης αιτημάτων ασύλου;» ρωτούσαν, εξοργίζοντας εμάς τους ντόπιους.
Η κριτική δεν ερχόταν μόνο από αυτούς αλλά περιλαμβανόταν σε πολλά κείμενα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, καθώς και σε αποφάσεις εθνικών δικαστηρίων στο Βέλγιο, στη Βρετανία, στην Ολλανδία και στη Γερμανία σχετικά με τις συνθήκες κράτησης και εξέτασης αιτημάτων ασύλου στην Ελλάδα. Διανύαμε το έτος 2011.
«…Σύμφωνα με τα στοιχεία του υπουργείου Εσωτερικών, το 2008 εξετάστηκαν σε πρώτο βαθμό 29.573 αιτήσεις και εγκρίθηκαν μόνο 14! Στο τέλος του περασμένου έτους, εκκρεμούσαν πάνω από 30.000 αιτήσεις να εξεταστούν σε δεύτερο βαθμό…» έγραφε ο Πάσχος Μανδραβέλης στις 19.6.2009.
Το πρώτο επτάμηνο από την έναρξη της λειτουργίας της νέας υπηρεσίας ασύλου (Ιούνιος 2013 – Ιανουάριος 2014), έγιναν 5.577 αιτήσεις και σε πρώτο βαθμό ολοκληρώθηκαν 2.496 (291 προσφυγικό καθεστώς, 129 επικουρική προστασία, 2.076 απορρίψεις). Επιπλέον, 889 αποφάσεις ολοκληρώθηκαν στον δεύτερο βαθμό (48 προσφυγικό καθεστώς, 22 επικουρική προστασία, 819 απορρίψεις).
Αυτή η ποσοτική διαφορά έχει και πρόσωπο. Από το 2009 -20 χρόνια μετά την έκρηξη του μεταναστευτικού φαινομένου- η χώρα μας προετοιμαζόταν για να προσαρμοστεί στην ευρωπαϊκή οδηγία του 2005, όπου περιγράφονται οι προϋποθέσεις και οι διαδικασίες με τις οποίες τα κράτη-μέλη χορηγούν και ανακαλούν το καθεστώς προστασίας για τους πρόσφυγες. Τότε αποφασίστηκε η νέα υπηρεσία ασύλου να διαχωριστεί από την Ελληνική Αστυνομία και να στελεχωθεί από τεχνοκράτες. Αξιωματικοί, που τα «πέτρινα χρόνια» είχαν αντιληφθεί το πρόβλημα και είχαν ασχοληθεί σε βάθος με αυτό, όπως ο Μανώλης Κατριαδάκης, υποστήριξαν την προσέγγιση. Το 2011, τοποθετήθηκε στην υπηρεσία επικεφαλής η Μαρία Σταυροπούλου, μία γυναίκα που είχε δουλέψει πολλά χρόνια στην Υπατη Αρμοστεία των Ηνωμένων Εθνών για τα ζητήματα αυτά.
Η οικοδόμηση αυτής της υπηρεσίας δεν έγινε αποσπασματικά, αλλά συνοδεύθηκε από τη δημιουργία των κέντρων κράτησης μεταναστών, την ένταση της αστυνόμευσης στα σύνορα, και τη βελτίωση των όρων επικοινωνίας με τους μετανάστες (πρόσφυγες ή μη), που βρίσκονταν ήδη στο εσωτερικό της χώρας. Ο ρόλος των κάθε είδους μεσαζόντων (δικηγόροι, αυτόκλητοι ηγέτες των μεταναστών) άρχισε να παρακμάζει.
Φυσικά, πολλά πρέπει να γίνουν ακόμα. Οσοι παίρνουν τις συνεντεύξεις από τους αιτούντες άσυλο έχουν εξαιτίας της κατάστασης της κρατικής μηχανής της χώρας πολύ λίγες πληροφορίες για να κρίνουν όσα ακούν. Αλλά τουλάχιστον αρχίσαμε να βάζουμε τάξη στα στοιχειώδη.