Πριν από ένα εκατομμύριο χρόνια, νάνοι- μαμούθ ζούσαν στην Κρήτη. Αργότερα, μικρόσωμοι ιπποπόταμοι ευδοκιμούσαν στην ανατολική Κρήτη. Υστερα, 200.000-300.000 χρόνια πριν από τις μέρες μας, μεγαλόσωμοι ελέφαντες «εποίκισαν» το νησί. Μέσα σε αυτό το χρονικό πλαίσιο και με όλες τις παλαιοντολογικές αποδείξεις, η ύπαρξη ή μη ενός κροκόδειλου σε τεχνητή λίμνη της όμορφης και καρποφόρας επαρχίας Αμαρίου, πέρα από αξιοπερίεργη, είναι εφήμερη και ασήμαντη.
Κι όμως, η εμφάνιση ενός σαρκοβόρου απογόνου των δεινοσαύρων στην Κρήτη, όπου δεν υπάρχουν επικίνδυνα ζώα, δεν είναι τόσο παράλογη. Οι κροκόδειλοι υπάρχουν, σε μορφή που θα γνωρίζαμε και σήμερα, για πάνω από 100 εκατομμύρια χρόνια. Εάν ιπποπόταμοι και ελέφαντες ζούσαν στην Κρήτη για εκατοντάδες χιλιάδες χρόνια, γιατί να μην κάνει το σύντομο πέρασμά του και ένας κροκόδειλος; Πέρα από τις αυξημένες πιθανότητες να συμβεί το απίθανο μέσα σε διάστημα εκατομμυρίων χρόνων, η εμφάνιση του κροκόδειλου που απέκτησε κρητική ταυτότητα -με το όνομα Σήφης- έχει τη σημασία της: απ’ όταν η Κρήτη αποσπάστηκε από τις γύρω ηπείρους, η ζωή στο νησί συμμετέχει σ’ έναν ατελείωτο διάλογο με τον χρόνο και τον κόσμο.
Τα απολιθώματα ζώων που συγγενεύουν με αυτά που σήμερα ζουν στην Αφρική μαρτυρούν αυτή τη «συναλλαγή» πολύ πριν από την εμφάνιση του ανθρώπινου είδους. Στη Μινωική εποχή, οι Κρήτες είχαν επαφή με όλη την Ανατολική Μεσόγειο, διατηρώντας «εμπορικό ακόλουθο» στο λιμάνι Ugarit της Συρίας από τον 17ο αιώνα π.Χ. Τα εμπορικά συμφέροντά της Κρήτης επεκτείνονταν και στην Παλαιστίνη και στην Αίγυπτο, όπου και ο πολιτισμός της άφησε σημάδια. Το 1987 βρέθηκαν μινωικού τύπου τοιχογραφίες στην πόλη Tell el Daba (η αρχαία Αβαρις) στο Δέλτα του Νείλου, οι οποίες χρονολογούνται γύρω στο 1600 π.Χ. Μπορούμε να συμπεράνουμε την ύπαρξη επαφών στο υψηλότερο επίπεδο μεταξύ της ανερχόμενης δύναμης της Αιγύπτου και της μινωικής θαλασσοκρατίας. Παρόμοια ευρήματα στη Συρία και την Παλαιστίνη αποδεικνύουν την ευρύτερη παρουσία και διείσδυση του πολιτισμού της Κρήτης. Οι Κρήτες πωλούσαν και αγόραζαν εμπορεύματα και έργα τέχνης, ταξίδευαν, συμμετείχαν σε στρατιωτικές επιχειρήσεις εκτός Κρήτης – από τότε έως και στις μέρες μας.
Μέσα από τους αιώνες, η σχέση των Κρητών με τον κόσμο ήταν πάντα αμφίδρομη: είτε έρχονταν ως κατακτητές είτε ως φίλοι, οι ξένοι επηρεάζονταν από τον τόπο και τους κατοίκους του, υιοθετώντας στοιχεία της θρησκείας, της τέχνης και της ζωής του νησιού. Και οι Κρητικοί νωρίς απέκτησαν τη φήμη μεγάλων ταξιδευτών, από τη Μινωική εποχή έως σήμερα. Σε κάθε γωνιά της Γης οι Κρήτες μοιράζονται χαρές και νοσταλγία σε αδελφότητες και συλλόγους.
Η Κρήτη διατηρεί την ιδιαιτερότητά της σε πολλούς τομείς -από τη γεωγραφία και τη χλωρίδα έως την πανάρχαια σοφία των τραγουδιών και των παραδόσεών της- αλλά οι άνθρωποί της είναι πάντα έτοιμοι να συναναστραφούν με το ξένο και τους ξένους, είτε να τους φιλοξενήσουν είτε να τους βρουν στις χώρες τους ως μετανάστες. Οπου βρίσκονται, διακρίνονται για το πάθος τους για έναν τόπο που τους ώθησε, ή τους ανάγκασε, να δοκιμάσουν την τύχη τους αλλού. Και οι ξενιτεμένοι επιστρέφουν, φέρνοντας μαζί τους ιστορίες, χρήματα, νέες συνήθειες. Αφομοιώνονται πάλι, αλλά επηρεάζουν και αυτούς που έμειναν στην Κρήτη. (Εάν ο κροκόδειλος στο φράγμα των Ποταμών είναι έμπνευση κάποιου Κρητικού που επέστρεψε από χώρα στην οποία τέτοια ερπετά ενδημούν, θα είναι μια ακραία και επιπόλαιη -αλλά όχι απίστευτη- εκδοχή της εισαγωγής του νέου από τους ταξιδευτές του νησιού).
Στη δική μας εποχή βρίσκονται παντού τα σημάδια της ανάμειξης του κρητικού στοιχείου με το εισαγόμενο και το νέο. Για να καταλάβουμε, όμως, τις βάσεις του πολιτισμού μας, της αγάπης για το όμορφο και το τολμηρό, του δέους προς το θείο και το αγκάλιασμα με τη φύση, πρέπει να επισκεφθούμε το εξαιρετικό Αρχαιολογικό Μουσείο του Ηρακλείου. Στις μινωικές μορφές θεών, προσκυνητών, αθλητών και αγροτών, που αψηφούν κάθε περιορισμό στην κίνηση και έκφραση, βλέπουμε ένα μοναδικό ξέσπασμα ελευθερίας στην έκφραση και κίνηση. Αυτή η μοναδικότητα εξελίσσεται, αλλάζει μέσα στα χρόνια, από τις επαφές με άλλους λαούς, με την έλευση των Μυκηναίων, με την Ελληνιστική και τη Ρωμαϊκή εποχή. Στοιχεία της θρησκείας και της τέχνης συγχωνεύονται με επιρροές από αιγυπτιακές και άλλες ανατολίτικες θεότητες, πριν εδραιωθεί ο χριστιανισμός. Το μινωικό δέος για τη θεία φύση, όμως, ζει μέσα στις καρδιές των ανθρώπων της Κρήτης, στα ορεινά ιερά τους.