Ο χειμώνας προμηνύεται δύσκολος. Η κυβέρνηση εμφανίζει σημάδια υπερκόπωσης, η αντιπολίτευση δεν αφήνει ανεκμετάλλευτη καμία ευκαιρία για εύκολες υποσχέσεις· οι δανειστές είναι δύσθυμοι και δείχνουν αδιάφοροι για τις πολιτικές εξελίξεις στη χώρα μας· η Ευρώπη βρίσκεται σε αναβρασμό και -όσο και αν μας εκπλήσσει- δεν έχει την Ελλάδα στο κέντρο της προσοχής της. Η κυβέρνηση αντιμετωπίζει μια δύσκολη διαπραγμάτευση με την τρόικα για το χρέος και τη δημοσιονομική πολιτική, γνωρίζοντας ότι δεν μπορεί να πιέσει άλλο τους πολίτες για έσοδα. Επίσης, το τέλος της θητείας του Καρόλου Παπούλια θα οδηγήσει σε πρόωρες εθνικές εκλογές εάν δεν επιτευχθεί ευρεία συνεννόηση των κομμάτων για την επιλογή του διαδόχου του.
Μέσα σε αυτή τη ρευστότητα, είναι ανάγκη να σημειώσουμε πού βρισκόμαστε σαν χώρα, ποιες οι προκλήσεις και οι κίνδυνοι που αντιμετωπίζουμε και ποιες είναι οι πιθανοί διέξοδοι.
Η Ελλάδα παραμένει μέλος της Ευρωζώνης και της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Οσο αυτονόητο κι αν φαίνεται αυτό, πέρασαν στιγμές τα τελευταία χρόνια όπου δεν ήταν καθόλου σίγουρο ότι θα παραμέναμε κομμάτι του ευρωπαϊκού οικοδομήματος. Το κόστος της παραμονής μας, όμως, ήταν τεράστιο – λόγω της εσωτερικής υποτίμησης, των καταστροφικών συνεπειών της βαθιάς ύφεσης και της ανασφάλειας που ριζώθηκε στις καρδιές όλων. Παρόλες τις συνέπειες δεν έγινε επανάσταση – πέρα από τον κατακερματισμό του Κέντρου και την αλλαγή πολιτικών ισορροπιών. Οι λόγοι είναι πολλοί, αλλά η πιο πειστική εξήγηση είναι ότι η πλειονότητα των πολιτών αισθάνεται ότι όσα και αν έχει χάσει δεν θέλει να δει να κινδυνεύουν όσα της έχουν μείνει. Αυτό είναι το μεγάλο διακύβευμα και για την κυβέρνηση και για την αντιπολίτευση: και οι δύο πρέπει να σεβαστούν τις θυσίες των πολιτών – η κυβέρνηση να δείξει ότι έπιασαν τόπο, η αντιπολίτευση να μην κάνει κανένα λάθος που θα εκμηδενίσει την όλη προσπάθεια.
Στην πολιτική και στην οικονομία, σε όλα τα επίπεδα, το πρόβλημα είναι ότι το παλιό έχει τελειώσει χωρίς να φαίνεται αυτό που θα το αντικαταστήσει. Η Νέα Δημοκρατία και το ΠΑΣΟΚ, που φέτος έκλεισαν 40 χρόνια παρουσίας, ανέλαβαν την ευθύνη να νοικοκυρέψουν την οικονομία, να δυσαρεστήσουν τους ψηφοφόρους τους και να δημιουργήσουν ένα νέο πλαίσιο για την πολιτική και οικονομική ζωή. Με τις δικές τους προσπάθειες και αστοχίες, με τις επιταγές και τα λάθη της τρόικας, η χώρα παρέμεινε όρθια και εντός του ευρώ. Αυτό είναι το θετικό. Το αρνητικό είναι ότι δεν είμαστε στο σημείο που θα σηματοδοτούσε νέα εποχή. Η κυβέρνηση συνεργασίας είναι προϊόν της παλιάς πολιτικής νοοτροπίας και δεν έχει πετύχει τις μεταρρυθμίσεις που θα έκαναν τη μακρόχρονη λιτότητα να οδηγήσει σε μια πιο αποτελεσματική δημόσια διοίκηση και πιο παραγωγική οικονομία.
Η λειτουργία της Δικαιοσύνης παραμένει βραδεία· οι τράπεζες βρίσκονται σε κλίμα αβεβαιότητας και δισταγμού, στερώντας την οικονομία από οξυγόνο· η δημόσια διοίκηση, πέρα από περικοπές εξόδων και μείωση προσωπικού, δεν έχει βελτιωθεί. Δεν ευθύνεται μόνο η κυβέρνηση, ούτε η αδράνεια ενός συστήματος που για πολλά χρόνια δεν γνώριζε την έννοια του εκσυγχρονισμού – φταίει σε μεγάλο βαθμό η απαίτηση των ξένων για αυστηρότατη λιτότητα πριν από τις μεταρρυθμίσεις. Φταίει μια πολιτική που την ώρα των μεγάλων περικοπών αύξησε κατακόρυφα τους φόρους χωρίς να εφαρμόζει αποτελεσματικά μέτρα εναντίον της φοροδιαφυγής, με αποτέλεσμα να γονατίσει τους πολλούς φορολογουμένους, χωρίς τα ανάλογα έσοδα.
Αυτά και πολλά άλλα προβλήματα είναι νερό στον μύλο της αντιπολίτευσης. Φυσικό είναι να τα υπογραμμίζει· το πρόβλημα, όμως, είναι ότι και ο ΣΥΡΙΖΑ είναι «παιδί» του παρελθόντος και δεν παρουσιάζει πειστικά επιχειρήματα για το πώς θα βελτιώσει την κατάσταση εάν και όταν έρθει στην εξουσία. Το πιο απλό ερώτημα -πώς θα αυξήσει τον βασικό μισθό και τις συντάξεις χωρίς να δανειστεί, χωρίς να αυξήσει τους ήδη δυσβάσταχτους φόρους- δεν απαντάται. Η αντιπολίτευση δείχνει μεγάλη σπουδή να κυβερνήσει, αλλά την ίδια ώρα εμποδίζει αλλαγές που θα διευκόλυναν το έργο της – όπως η απόλυση όσων υπαλλήλων της Τοπικής Αυτοδιοίκησης διορίστηκαν παρατύπως. Ενώ μπορεί να δείξει ότι ενδιαφέρεται για το μέλλον, ο ΣΥΡΙΖΑ στρέφεται συνέχεια στην υπηρεσία του παρελθόντος. Το τραγικό είναι ότι όπως φαίνονται τα πράγματα σήμερα, με την αδυναμία των σημερινών πολιτικών δυνάμεων να συνεννοηθούν και να συνεργαστούν για το κοινό καλό, το νέο θα γεννηθεί μόνο μέσα από ακόμη μεγαλύτερες δυσκολίες.