Την ερχόμενη Παρασκευή και Σάββατο, 10 και 11 Οκτωβρίου, στο Ινστιτούτο Γκαίτε ανοίγει ένας πολύ ενδιαφέρων κύκλος συζήτησης για το έγκλημα με έρεισμα την τέχνη. Τίτλος της συζήτησης, «Το έγκλημα στον κινηματογράφο», η οποία πραγματοποιείται στο πλαίσιο ενός διαλόγου που έχει ήδη ξεκινήσει η Ελληνική Ψυχιατρική Εταιρεία, σε συνεργασία με το Περιοδικό «Σινεμά» και την Ταινιοθήκη της Ελλάδος.
Ψυχίατροι, ηθοποιοί, συγγραφείς, καθηγητές εγκληματολογίας θα αποπειραθούν να ρίξουν φως στο σκοτεινό μονοπάτι του εγκλήματος. Η «Κ» συνομίλησε με τους ψυχιάτρους Χρυσή Γιαννουλάκη, Νίκο Τζαβάρα, Στέλιο Κρασανάκη και Ηλία Βλάχο για τη φύση του εγκλήματος, τον ρόλο θύτη-θύματος, το ερωτικό πάθος αλλά και τον ρόλο της κοινωνίας όσον αφορά την πρόληψη και τη διαχείριση του εγκλήματος.
Η διημερίδα θα ανοίξει τους κύκλους εργασιών της με την προβολή της ταινίας «Θανατοποιός» (1995) του Ρομουάλντ Κάρμακαρ. Είναι γεγονός πως η προσωπικότητα των σίριαλ κίλερ ασκεί μια γοητεία στο σινεμά. Ο κ. Ν. Τζαβάρας, ψυχίατρος, ψυχαναλυτής, τονίζει ότι η επιλογή της ταινίας που θα προβληθεί δεν είναι τυχαία, διότι πρόκειται για ένα μοναδικής έντασης και ευαισθησίας κινηματογραφικό φιλμ. «Η ψυχολογική και αισθητική αξία έγκειται μεταξύ άλλων στην περιγραφή των αντινομικών πλευρών της ψυχολογίας του εγκληματία, την οποία αποκαλύπτει με αριστουργηματικό τρόπο ο Γκετζ Γκεόργκε που πρωταγωνιστεί. Δεν πρόκειται εδώ για μία συνηθισμένη επιβεβαίωση ψυχιατρικών σχημάτων που προέρχονται από κλινικές εμπειρίες ή τις θεωρητικές τους απολήξεις, αλλά για τη συνταρακτική ερμηνεία ενός προσώπου, ενός χαρακτήρα, η οποία υπερβαίνει την πρόθεση μιας απλής δραματικής απόδοσης». Θα έλεγα», συμπληρώνει ο καθηγητής, «πως όχι μόνον οι θεατές αλλά και οι “ειδήμονες” ψυχίατροι ή ψυχολόγοι καλούνται να ασχοληθούν με το περιεχόμενο αυτού του έργου, με την προκλητικότητα με την οποία αναδεικνύει τις συναισθηματικές αμφιταλαντεύσεις ενός “στυγερού δολοφόνου”, την αβεβαιότητα της έκπληξής του μπροστά στη φύση του, τη συνύπαρξη της αδιαφορίας του με μία υποβόσκουσα τραγική και σκωπτική ένταση. Η ταινία του Κάρμακαρ επιβεβαιώνει την ανάγκη και σημασία του διαλόγου ανάμεσα στην Τέχνη και την Ψυχιατρική».
Από την πλευρά του, ο Στέλιος Κρασανάκης, πρόεδρος του Κλάδου «Τέχνη και Ψυχιατρική» της ΕΨΕ, δηλώνει πως «με αφορμή την ταινία, δίνεται η δυνατότητα να συζητηθεί η ανάγκη να απομακρυνθεί η εγκληματική προσωπικότητα από τις στείρες ηθικοπλαστικές καταγγελίες και να αναζητήσει τόσο τις ψυχοδυναμικές πηγές της όσο και τους γενικότερους ιστορικούς ή οικονομικούς λόγους που συγκροτούν την αναπόφευκτη παρουσία της. Η κινηματογραφική γλώσσα φαίνεται να αποτελεί όχημα για ανεξάντλητες αισθητικές και ηθικές παραμέτρους, που το έγκλημα εμπεριέχει και προκαλεί».
Ερωτικό πάθος
«Οι ρόλοι θύτη-θύματος είναι εκείνοι που παίζουμε περισσότερο από όλους στη ζωή μας σε εναλλασσόμενο ρεπερτόριο. Ολοι μας έχουμε βιώσει τα χαρακτηριστικά του θύματος και του θύτη, ενώ συχνά συνυπάρχουν ως ρόλος και υπο-ρόλος. Συχνά ο ένας ρόλος δημιουργεί τον άλλον μέσω της προβλητικής ταύτισης. Η απόσταση συχνά καταλύεται, διατρέχεται δε από οργή, φόβο αλλά και ηδονή», λέει ο Στ. Κρασανάκης.
Πότε όμως το ερωτικό πάθος γίνεται μοιραίο; Πότε ξεπερνιούνται τα όρια; Ο Ηλίας Βλάχος, ψυχίατρος, καθηγητής Ιατρικής Σχολής Αθηνών, καταφεύγει στο περίφημο Ερως-Θάνατος, κατά Freud. «Η ματαίωση του ερωτικού αιτήματος, η απόρριψη, η απιστία, η ζηλοτυπία, η πραγματική ή η κατά φαντασίαν εγκατάλειψη μπορούν να οδηγήσουν στη μετάβαση του ενστίκτου του Ερωτα στο έγκλημα και στον Θάνατο. Με τον τρόπο αυτό, η πλούσια δυναμική της διυποκειμενικής επαφής στην ερωτική σχέση βίαια καταργείται και αντικαθίσταται από την κτητικότητα του εγκληματικού υποκειμένου που αποπειράται αυθαίρετα να υποκαταστήσει την ερωτική απώλεια με τη μετατροπή του άλλου σε κυριολεκτικά άψυχο αντικείμενο. Αυτό που χάνεται είναι η αίσθηση της αυθυπαρξίας του άλλου ανθρώπου με το δικαίωμα στη ζωή και στην ερωτική αυτοδιάθεση. Και αυτό δεν παρατηρείται μόνο στους δράστες με βαριά ψυχοπαθολογία αλλά και σε όσους εν θερμώ εγκλημάτησαν».
Ποια είναι όμως η διαχωριστική γραμμή που χωρίζει τους εγκληματίες από τους ψυχικά πάσχοντες; Μήπως η ανάγκη να κλινικοποιούμε τα πάντα δίνει αφορμές για υπόθαλψη εγκληματικών ενεργειών από ανθρώπους που έχουν σώας τα φρένας; Και ποιο ρόλο παίζει η πρόληψη σε τέτοια ακραία φαινόμενα, εάν μπορεί να υπάρξει καν πρόληψη.
«Η εξέλιξη όλων των επιμέρους επιστημών που έχουν ως αντικείμενο τις ψυχικές λειτουργίες ή μορφές αποκλίνουσας συμπεριφοράς εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στο να ερμηνεύσουν ή και να εξηγήσουν το έγκλημα. Είναι προφανής η σύγχρονη επιστημονική τάση να απομυθοποιήσει τον θύτη και να τον καταστήσει ολοένα και περισσότερο κατανοήσιμο», εξηγεί ο κ. Τζαβάρας. Και η κ. Χρυσή Γιαννουλάκη, ψυχίατρος, συμπληρώνει «το εάν η κοινωνία αντιμετωπίζει τον θύτη ως ψυχικά πάσχοντα εμπερικλείει δύο οπτικές: Τη νομική οπτική: εάν το να είναι ψυχικά πάσχων ο θύτης του προσδίδει το ακαταλόγιστον της πράξης του, και την ψυχιατρική οπτική, εάν δηλαδή υπάρχει θεραπεία για τον θύτη. Και για τις δύο παραπάνω ερωτήσεις, έχει χυθεί πολύ μελάνι. Με άλλα λόγια, η ψυχιατρική βλέπει την κάθε ανθρώπινη έκφραση να καταλαμβάνει μια θέση –και μάλιστα όχι σταθερή– σε ένα ευρύ φάσμα που εκτείνεται ανάμεσα στην ασθένεια και την υγεία. Οταν καλείται να εγκαταλείψει αυτή την οπτική και να υπηρετήσει άλλους κλάδους, όπως τη νομική επιστήμη, οφείλει να δημιουργήσει μια περίσκεψη απέναντι στην κυρίαρχη ερώτηση: ο θύτης είναι ένοχος ή αθώος;».
Υπάρχει πρόληψη;
Οσον αφορά την πρόληψη, η κ. Γιαννουλάκη είναι επιφυλακτική στο εάν μπορεί να υπάρξει πρόληψη για το έγκλημα, τον πόλεμο ή την τρέλα, ακραία φαινόμενα που η επιστήμη προσπαθεί να καταστείλει. «Η κοινωνία δρα, φυσικά, απαγορευτικά και εύχεται να υπάρξουν κάποτε καλύτεροι τρόποι αντιμετώπισης, με άλλα λόγια να δημιουργηθούν οι συνθήκες εντός των οποίων το έγκλημα δεν θα λαμβάνει χώρα. Εως τότε, ο καθένας μας θα ρίχνει τον ταπεινό του πνευματικό οβολό στην κοινή και συνεχή προσπάθεια της κατανόησης και εξάλειψης του Κακού στον άνθρωπο».
Περισσότερες πληροφορίες για την εκδήλωση στην ιστοσελίδα του Ινστιτούτου Γκαίτε: http://www. goethe.de/ins/gr/el/ath.html