Ποτέ άλλοτε η αρχαιολογική σκαπάνη δεν προκάλεσε τέτοια εθνικά καρδιοχτύπια και δεν συντόνισε τόσους καημούς μεγάλους, εθνικούς, αλλά και μικρούς, ατομικούς. Επίσης, ποτέ άλλοτε δεν έφερε με τέτοια διάρκεια στο επίκεντρο της δημόσιας συζήτησης τα ίχνη της Ιστορίας και τα αρχαία ερείπια, για να τα μετατρέψει σε σύμβολα αναγέννησης, επανεκκίνησης, σωτηρίας και ό,τι άλλο συναισθηματικό και ανθρώπινο, μα και ό,τι κυνικά επικοινωνιακό έχει επενδυθεί και επενδύεται σε κάθε πόντο που αποκαλύπτεται στον Τύμβο Καστά στην Αμφίπολη.
Είναι η εποχή της μιντιακής φρενίτιδας, της διεθνοποίησης της μιντιακής κάλυψης με στρατιές δημοσιογράφων, οι οποίοι δίνουν τη μάχη του καλύτερου σεναρίου, δίπλα σε εκείνη της επιστημονικής ακρίβειας, της σύνεσης και της δεοντολογίας, είναι η εποχή των μπλογκ και της φεϊσμπουκικής έκρηξης, όπου μεγεθύνονται ως το μη περαιτέρω ονειροφαντασίες, καημοί, αλλά και «παιχνίδια» εξουσίας.
Είναι όμως, πάνω από όλα αυτά, και σε εθνικό επίπεδο, αιτία η κρίση για το «φαινόμενο» –ή θα το αποκαλούμε σε λίγο σύνδρομο– Αμφίπολη; Κρίση, η οποία δεν στέγνωσε ταμεία και τσέπες απλώς, αλλά αποκάλυψε το έλλειμμα πολιτισμού σε έναν τόπο, ο οποίος επί αιώνες βαυκαλίζεται ότι είναι ο αυτοδίκαιος και αποκλειστικός κληρονόμος των απαρχών του από την αρχιτεκτονική και την αρμονία ώς τη δημοκρατία και τη φιλοσοφία. Και τα αρχαία ερείπια αντιμετωπίζονταν, ως εκ τούτου, σαν αδιαμφισβήτητη σφραγίδα μιας «διαθήκης» χωρίς όρους και δεσμεύσεις. Εκτός ίσως από ορισμένους ειδικούς, ιστορικούς και επιστήμονες αρχαιολόγους, οι οποίοι από επαγγελματικό ζήλο, αλλά και συχνά συναισθηματική ανάγκη, αναλάμβαναν τη μουσειακή ανάδειξη και αξιοποίηση των ευρημάτων, αφήνοντας την ιδεολογική στις εκάστοτε επικοινωνιακές ανάγκες της κεντρικής εξουσίας.
Αυτή είναι η προφανής εικόνα, που πίσω της μαίνονταν φυσικά επιστημονικοί πόλεμοι, αντιζηλίες αρχαιολόγων, μάχες για τη διασφάλιση χρηματοδότησης κ.λπ., κ.λπ. Εξ αυτών ελάχιστα γίνονταν γνωστά, διότι ελάχιστα ενδιέφεραν τους πολίτες, μέχρι βέβαια τη στιγμή που η πρωθυπουργική παρουσία στην ανασκαφή της Αμφίπολης προκάλεσε επικοινωνιακή έκρηξη. Και ως εκ τούτου με όρους επικοινωνιακού κυνισμού υπήρξε η πλέον εντυπωσιακή και επιτυχημένη πολιτική αξιοποίηση αρχαιολογικών ευρημάτων. Ωστόσο την ίδια στιγμή, με καταλύτες τη σύγχρονη λειτουργία των μίντια και την εγχώρια κρίση, η οποία δημιούργησε στρατιές πεινασμένων καταναλωτών οποιασδήποτε ελπίδας, μοιάζει να απελευθερώθηκαν καθ’ υπερβολήν ανάγκες συναισθηματικές και πρακτικές, ελπίδες και όνειρα, φαντασιώσεις μεγαλείου και επιστημονικές αντιπαλότητες, οι οποίες υπερβαίνουν τις δυνατότητες και τους στόχους της αρχαιολογικής σκαπάνης.
Πάντως, από το περασμένο καλοκαίρι, το φιλοθεάμον πλήθος παρακολουθεί με πάθος τις καθημερινές ανακοινώσεις, ενώ καταναλώνει με ακόμη μεγαλύτερο, σενάρια, των οποίων οι χολιγουντιανές επιρροές δεν κρύβονται. Η μυθολογία παραμερίζει την πραγματικότητα, μαζί με ιστορίες ότι δεν πρόκειται για τάφο αλλά για θησαυροφυλάκιο με κολοσσιαίο θησαυρό, απόδειξη για τον οποίο είναι τα χρυσά νομίσματα της αρχαίας Αμφίπολης που εμφανίστηκαν σε διεθνείς δημοπρασίες. Θησαυρός, ο οποίος θα σώσει το χρεωμένο έθνος – εδώ παρεμβαίνουν και αστρολόγοι που μιλούν για μεγάλη εύνοια των άστρων προς τη χώρα παρά τον ανάδρομο Ερμή. Αλλοι περιμένουν και προσεύχονται να είναι ο τάφος του Mεγάλου Αλεξάνδρου –Κική Δημουλά στο αφιέρωμα του περιοδικού «Κ» της περασμένης Κυριακής– άλλοι συμβιβάζονται με το να είναι θαμμένοι σύζυγος και γιος του στρατηλάτη κ.λπ., κ.λπ.
Ολα αυτά σημαίνουν την έναρξη μιας νέας αφήγησης για τον τόπο; Αντιθέτως δείχνουν την αναβίωση εκείνης, η οποία κάθε άλλο παρά ευνόησε την εξέλιξη και τον εκσυγχρονισμό του. Με άλλα λόγια, η επικοινωνιακή αξιοποίηση ενός ίχνους της Ιστορίας, στην οποία καταφεύγουν παντού και πάντα κάθε είδους πολιτικές εξουσίες, πρόκειται για στιγμιαίο γεγονός, το οποίο οφείλει να ανταποκρίνεται έστω και κατ’ ελάχιστον στις δυνατότητες της πραγματικότητας να το αφομοιώσει.
Ολ’ αυτά σε μια χώρα, η οποία ουδέποτε απέκτησε εθνική πολιτική για τον πολιτισμό. Σχεδόν αγνοεί τις σύγχρονες δυνάμεις του και πάντως ελάχιστα τις τροφοδοτεί, όχι μόνον με χρήματα, αλλά με κατάλληλα θεσμικά πλαίσια και δομές, ώστε να αναπτύσσονται και να διαμορφώνουν τη σύγχρονη ταυτότητα των πολιτών της. Οσο σπουδαία κι αν είναι η ανακάλυψη του τάφου της Αμφίπολης κινδυνεύει να μετατραπεί σε φόντο των πιο νοσηρών αδυναμιών μας. Πολύ περισσότερο, όταν ένα σαγηνευμένο ακροατήριο από τα μεγαλειώδη σενάρια απαιτεί φινάλε, το οποίο θα το ικανοποιήσει. Μόνον που εν τω μεταξύ έχουν πολλαπλασιαστεί οι προσδοκίες του κοινού και έχουν μεγεθυνθεί τόσο οι συναισθηματικές επενδύσεις, ώστε είναι αδύνατον να ικανοποιηθούν όλοι. Οπως ακριβώς συμβαίνει με το φινάλε στις σαπουνόπερες.
Ισως καλύτερα το είπε η κ. Αρβελέρ την περασμένη Κυριακή καλεσμένη στο Mega, όταν ρωτήθηκε τι πιστεύει ότι θα βρεθεί στην Αμφίπολη: «Ψαροκόκαλα, τα ψαροκόκαλα της Γοργόνας, της αδελφής του Μεγαλέξανδρου». Στον τόπο, όπου προσφέρονται αφειδώς μύθοι αρχαίων μεγαλείων, αντί εργαλεία για παραγωγή και ανάπτυξη σύγχρονων, είναι επόμενο αντί για «ψαριά» στα δίχτυα της επικοινωνιακής φαντασμαγορίας, να απομένουν μυθικά… ψαροκόκαλα.