Παρακολουθούσαμε σχεδόν απαθείς την καθημερινή αναφορά των δελτίων ειδήσεων στη δυστυχία που σπέρνει ο ιός Eμπολα στις αφρικανικές χώρες. Μερικά πλάνα, εικόνες ανθρώπων με γάντια και νάιλον στολές, μερικά νούμερα, πόσοι πέθαναν ήδη, πόσοι αναμένεται να πεθάνουν το αμέσως επόμενο διάστημα και μερικές στατιστικές υποθέσεις για την ταχύτητα της εξάπλωσης, οι οποίες έμοιαζαν να αποτελούν απλώς το απαραίτητο τρομολαγνικό συμπλήρωμα στα καθημερινά ραπόρτα της φρίκης. Παρέμεναν άλλωστε στις τελευταίες θέσεις των δελτίων ειδήσεων. Ολο αυτό ήταν μακρινό, μία ακόμη δυστυχία που έπληττε τις φτωχές αφρικανικές περιοχές, αθωράκιστες στις μολυσματικές ασθένειες χωρίς εμβόλια και με ελλιπείς συνθήκες υγιεινής.
Μέχρι να εμφανιστεί το πρώτο κρούσμα στη Δύση. Ενα και μοναδικό απέναντι στα εκατοντάδες χιλιάδες της Αφρικής. Πρώτη είδηση παντού. Ορισμένα αμερικανικά κανάλια διακόπτουν το πρόγραμμά τους για να μεταδώσουν ότι μία νοσοκόμα στην Ισπανία είναι η πρώτη ασθενής του Εμπολα στη Δύση. Ελάχιστες ημέρες αργότερα, κρούσμα σε αμερικανικό έδαφος θα τα κάνει να παραληρούν φτάνοντας να μεταδώσουν απευθείας τη μεταφορά της ασθενούς με αεροπλάνο. Και ταχύτατα αναμεταδόθηκαν σε ολόκληρο τον κόσμο τα πλάνα με τους θωρακισμένους σαν αστακούς συνοδούς-νοσηλευτές, ντυμένους με άσπρες στολές και κάσκες, καθώς υποστήριζαν την ασθενή που περπατούσε δύσκολα ανάμεσά τους με τη δική της κίτρινη στολή. Να ξεχωρίζει. Ενα θέαμα κινηματογραφικού τρόμου που θύμιζε πάμπολλα χολιγουντιανά θρίλερ με αυτό ακριβώς το θέμα, την απειλή του δυτικού κόσμου από κάποιον απίθανο μολυσματικό ιό. Διδακτικοί συμβολισμοί, υποτίθεται, για μια Δύση που έχει εγκαταλειφθεί σε ένα υπνωτικό αίσθημα ασφάλειας.
Και αίφνης το συμβολικό γίνεται πραγματικό. Ο Εμπολα περνάει τα «σύνορα» του ιδανικού, κλινικού κόσμου μας, ο οποίος αποδεικνύει για μία ακόμη φορά πόσο τρωτός και αθωράκιστος είναι εντέλει στις πιο «διαστροφικές» και απροσδόκητες αλυσιδωτές αντιδράσεις. Μονίμως αντιμέτωπος με μια παθολογία, που δεν έχει σχέση με αυτό καθαυτό το ατύχημα να διασπάσει ο ιός το φράγμα της αποστείρωσής του, αλλά με την «ανωμαλία».
Το κοινωνικό σύστημα, όπως και το βιολογικό σώμα, χάνει τις άμυνές του, αλλά on camera. Μπροστά στην ίδια κάμερα με την οποία τις διαφημίζει. Οι τρομερές στολές νοσηλευτών και ασθενών και τα δρακόντεια μέτρα ασφαλείας γίνονται τα εφέ του θρίλερ. Η θέα τους προκαλεί ανησυχία αντί να καθησυχάζει. Και ο πανικός ξεκινά με τη δική του ιοβόλο εξάπλωση μακράν ταχύτερη του Εμπολα και οποιουδήποτε άλλου ιού.
Ο πυρετός ενός επιβάτη καθηλώνει ολόκληρο αεροπλάνο για 24 ώρες στο έδαφος. Η καχυποψία απειλεί να διαβρώσει εξαιρετικά ευαίσθητες κοινωνικές ισορροπίες. Αυτό είναι το χειρότερο. Μπροστά στον κίνδυνο να προκαλέσει ο τρόμος ρωγμές στην ευάλωτη κοινωνική συνοχή ενός κόσμου, ήδη αποσταθεροποιημένου από την κρίση και τις αλλεπάλληλες απειλές, οι προειδοποιήσεις των γιατρών και λοιπών επιστημόνων προκαλούν παρεμβάσεις πολιτικών. Τηλεδιασκέψεις κορυφής μεταξύ Ομπάμα, Μέρκελ και Ολάντ, πρωτόκολλο για την προστασία από τον ιό στις ΗΠΑ συνθέτουν την πολιτική «υπερπλαισίωση» του κοινωνικού σώματος, η οποία αναλαμβάνει να αναπληρώσει το έλλειμμα προστασίας του βιολογικού. Και ενώ γίνονται όλα αυτά, ο πρόεδρος Ομπάμα καλεί να χαμηλώσουν οι τόνοι και αρνείται τον αεροπορικό αποκλεισμό των χωρών που έχουν πληγεί από τον ιό.
Χειρότερη από μια επιδημία Εμπολα, η επιδημική μορφή του τρόμου. Μπορεί σε αυτόν ακριβώς να στηρίζεται μια ολόκληρη αγορά. Ηδη έχει προκαλέσει συνειδήσεις η εμπορική αξιοποίηση του site για τον Εμπολα από επιχειρηματία του τομέα αυτού, ο οποίος το πούλησε για 150.000 ευρώ έχοντας προβλέψει πολύ νωρίς ότι θα εξελιχθεί σε επιδημία και θα είναι μεγάλο το ενδιαφέρον του κόσμου και των ιατρικών και φαρμακευτικών εταιριών. Εν τω μεταξύ και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας κάθε άλλο παρά καθησυχάζει. Κάπως έτσι πριν από μερικά χρόνια είχαν προκληθεί σπασμοί πανικού για τη γρίπη των πουλερικών και των χοίρων και για διαφόρων ειδών φονικές γρίπες. Βρεθήκαμε λίγο αργότερα να καταστρέφουμε τόνους εμβολίων με τα οποία είχαν εφοδιαστεί τα δυτικά κράτη προς αντιμετώπισή τους.
Οπως κι αν έχει, μαζί με την τρομοκρατία, το οικονομικό κραχ και οι ιοί κινητοποιούν τη συλλογική φαντασία ακριβώς επειδή πρόκειται για θεαματικά συμβάντα ενός κόσμου, ενός πολιτισμού δομημένου στο αίσθημα ασφάλειας και προστασίας από όλα αυτά. Αφορούν τον πυρήνα της ύπαρξής του. Αυτόν απειλούν με αποσταθεροποίηση.
Ισως γι’ αυτό ο ίδιος κόσμος που διασκέδαζε σαν τρελός με τη μόδα του Ice Bucket Challenge έχοντας άλλοθι τη συγκέντρωση χρημάτων για την ασθένεια ALS (αμυοτροφική πλευρική σκλήρυνση), η οποία όχι μόνο δεν είναι μολυσματική, αλλά είναι και εξαιρετικά σπάνια, δεν σκέφτηκε καν να κάνει κάτι παρόμοιο για την καταπολέμηση του Εμπολα. Η ALS δεν αποτελεί απειλή αποσταθεροποίησης, αντιθέτως προσφέρει πεδίο στην επιδεικτική φιλανθρωπία, η οποία επιβεβαιώνει το αίσθημα ασφάλειας και την υπεροχή του πολιτισμού, ο οποίος το παρέχει. Μόνον που αρκεί η απειλή μολυσματικού ιού για να το καταλύσει.